Τι λένε οι επιστήμονες για τη συνείδηση των μωρών και των ζώων
Στέλλα Πανοπούλου
28/08/2024
Συνείδηση είναι η νοητική δυνατότητα που επιτρέπει σε έναν οργανισμό, προεκτείνοντας τις αισθήσεις του, να γνωρίζει και να κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του, και όσα συμβαίνουν γύρω του.
Η συνείδηση είναι κάτι υποκειμενικό, επομένως οι επιστήμονες που μελετούν το φαινόμενο αυτό βασίζονται στους ανθρώπους να τους πουν σχετικά με ποια πράγματα αναπτύσσουν συνείδηση. Τα μωρά θεωρούμε ότι έχουν συνείδηση, αλλά δεν μπορούν να μιλήσουν, επομένως δεν μπορούν να μας πουν πολλά γι’ αυτή. Τα ζώα, όπως οι σκύλοι, οι γάτες, τα δελφίνια και τα χταπόδια, και ακόμα και τα έντομα, μπορεί να είναι ενσυνείδητα, αλλά επίσης δεν μπορούν να μας το πουν.
Προκύπτουν, ακόμα, δυσκολίες ως προς τη μελέτη της συνείδησης των ενήλικων ανθρώπων. Πολλοί φιλόσοφοι και επιστήμονες θεωρούν ότι ένας ξύπνιος και προσεχτικός ενήλικας μπορεί να έχει συνείδηση για πολλά περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορεί να εκφράσει με λόγια.
Εξαιτίας των παραπάνω λόγων, σύμφωνα με τον φιλόσοφο Henry Taylor, ερευνητές και φιλόσοφοι ανέπτυξαν νέους τρόπους να “μετρούν” και να μελετούν τη συνείδηση. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει την προσέγγιση των “φυσικών ειδών” για τα μωρά. Η μεθοδολογία αυτή περιλαμβάνει την παρατήρηση των εγκεφάλων και των συμπεριφορών ενηλίκων όσο αυτοί είναι ενσυνείδητοι για κάτι, και τη χρήση των ευρημάτων για τη δημιουργία μιας λίστας με όλες τις συμπεριφορές και τα εγκεφαλικά μοτίβα που παρουσιάζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος όταν είναι συνειδητός για κάτι, τα οποία δεν υπάρχουν όταν δεν υπάρχει συνείδηση σχετικά με αυτό. Οι ερευνητές τα αποκαλούν αυτά “δείκτες” συνείδησης.
Τα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας μπορούν να απεικονιστούν με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Όπως εξηγεί ο Taylor, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν αυτή την τεχνική για να ταυτοποιήσουν ποια εγκεφαλικά μοτίβα είναι παρόντα όταν βλέπουμε κάτι συνειδητά, αλλά όχι όταν η αντίληψη αυτού του αντικειμένου είναι υποσυνείδητη. Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορούμε να βρούμε τα ίδια εγκεφαλικά μοτίβα στα μωρά, και ότι αυτού του είδους η δραστηριότητα γίνεται όλο και πιο ισχυρή όσο ο άνθρωπος μεγαλώνει.
Παρόλα αυτά, ο αναπτυξιακός ψυχολόγος Andy Bremner και ο φιλόσοφος Henry Taylor υποστηρίζουν ότι δεν θα έπρεπε να βασιζόμαστε μόνο σε έναν δείκτη συνείδησης. Αν πολλοί δείκτες μας λένε ότι ότι ένα μωρό έχει συνείδηση, τότε μπορούμε με μεγαλύτερη σιγουριά να μιλήσουμε για τη συνείδηση ενός βρέφους. Άλλες πιθανοί δείκτες που μπορεί να μας λένε ότι τα μωρά έχουν συνείδηση, είναι η ικανότητά τους να προσέχουν κάτι, και να θυμούνται και να μιμούνται την πράξη ενός ενήλικα.
Συνείδηση των ζώων
Η μελέτη της συνείδησης των ζώων επίσης αποτελεί πρόκληση. Υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα χταπόδια νιώθουν τον πόνο. Φροντίζουν ένα χτυπημένο πλοκάμι, και αποφεύγουν τοποθεσίες στις οποίες βίωσαν δυσάρεστες εμπειρίες. Παρόλα αυτά, οι αποδείξεις σχετικά με τη συνείδηση των εντόμων είναι λίγοτερο ξεκάθαρες. Αυτές οι ερωτήσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές, καθώς οι απαντήσεις τους έχουν άμεσες συνέπειες σχετικά με τον τρόπο που φερόμαστε στα ζώα.
Κάποιοι φιλόσοφοι προτείνουν να προσεγγίσουμε το ζήτημα της ζωικής συνείδησης χωρίς να προσπαθούμε να εφαρμόσουμε επακριβώς τη “σωστή” θεωρία για την ανθρώπινη συνείδηση στα ζώα. Αυτό συμβαίνει γιατί κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς ποια είναι η “σωστή” θεωρία για την ανθρώπινη συνείδηση. Μια αναφορά του 2022 κατέγραψε 22 διαφορετικές επιστημονικές θεωρίες για τη συνείδηση, και υπάρχουν πολλές ακόμα. Πολλές από αυτές τις θεωρίες διαφωνούν μεταξύ τους με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Η προσέγγιση αυτή σημαίνει ότι πρέπει να κοιτάμε όλες τις επιστημονικές θεωρίες της συνείδησης και να βρίσκουμε σε ποια σημεία συμφωνούν. Στη συνέχεια, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να ψάξουμε αν τα ζώα έχουν συνείδηση.
Όπως εξηγεί ο Taylor, αυτή η έρευνα σχετικά με τη συνείδηση των βρεφών και των ζώων, μας οδηγεί στο εξής ερώτημα: μπορούν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων και των ρομπότ, να έχουν συνείδηση; Η όλο και εντονότερη παρουσία και εμπλοκή των ρομπότ στη ζωή μας, μας παρακινεί να προσεγγίσουμε αυτές τις δύσκολες επιστημονικές ερωτήσεις σχετικά με το πόσο κοντά είναι το “μυαλό” τους με το δικό μας.
Με πληροφορίες από The Conversation
