Μια γυναίκα με παλιομοδίτικα, συνήθως πλεκτά ρούχα, μεγαλύτερης ηλικίας, απεριποίητη, ασεξουαλική, και πάντα μόνη – τουλάχιστον στα μάτια κάποιων.

Λίγο χαμένη στα δικά της, περίεργη και αντικοινωνική, κλεισμένη σ’ ένα σπίτι που μυρίζει αμμωνία, περιτριγυρισμένη από γάτες, κιτς σερβίτσια και σεμεδάκια. Ένας τρόπος ζωής – ή μάλλον μια εξαιρετικά απλουστευτική περιγραφή ενός τρόπου ζωής που στην πραγματικότητα δεν αποτελεί μονόλιθο – που θεωρείται από πολλούς κατάντια, παράδειγμα προς αποφυγή για τις νέες κοπέλες.

Συχνά δεν ακούμε, άλλωστε, πως πρέπει να αφήσουμε τα γατόσκυλα και να κοιτάξουμε να κάνουμε κάνα παιδί; Να αφήσουμε “τα δικά μας” γιατί θα μείνουμε μόνες και στο ράφι; Τίποτα δεν θεωρείται χειρότερη καταδίκη για μια γυναίκα στα κοινωνικά αφηγήματα που επικρατούν, στα αστεία και τα ανέκδοτά μας, στην ποπ κουλτούρα και στα μέσα που καταναλώναμε, τουλάχιστον μέχρι πρότινος, από το να καταλήξει χωρίς άνδρα και παιδιά. Μίζερη, ανολοκλήρωτη, μισότρελη γεροντοκόρη, αναζητώντας παρηγοριά στις δεκάδες – ή τέλος πάντων στις πάνω από μία – γάτες της. Στη χώρα μας είναι η γεροντοκόρη με τις γάτες, στον αγγλόφωνο κόσμο η “Crazy Cat Lady”. Ένα στερεότυπο που συνεχίζει, δυστυχώς, να βλάπτει τόσο γυναίκες όσο και γάτες περισσότερο από τη φαινομενική μοναχικότητα και τα ζακετάκια που φαγουρίζουν.

Η ποπ κουλτούρα βρίθει από παραδείγματα… αλαφροΐσκιωτων (Holly Golightly στο Breakfast at Tiffany’s), αντιπαθητικών (Angela στο The Office), αλκοολικών (Crazy Cat Lady στο The Simpsons), ακόμη και απολύτως σατανικών (Dolores Umbridge στο Harry Potter) γυναικών που λατρεύουν τις γάτες τους.

Γελοιοποιούνται σε sketch όπως αυτό του Robert de Niro (Saturday Night Live), και λοιδορούνται ως επικίνδυνα αντισυμβατικές, καθώς “τη χαλάνε” σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο που θέλει τη γυναίκα εξαρτημένη συναισθηματικά από έναν άνδρα, με όλα της τα αποθέματα φροντίδας να προορίζονται μόνο για τα ανθρώπινα μέλη της οικογένειάς της.

Οι αντιλήψεις αυτές έχουν μακρά ιστορία. Κατ’ αρχάς, οι γάτες συνδέονταν με τη θηλυκότητα αιώνες τώρα, με διάφορους αρχαίους πολιτισμούς – μεταξύ των οποίων ο Αιγυπτιακός, ο Κινεζικός και ο Νορβηγικός – να λατρεύουν θεές-γάτες, ή θεές-με-γάτες. Κατά τη διάρκεια της Ιεράς Εξέτασης, όταν δαιμονοποιήθηκε και απαγορεύτηκε η λατρεία κάθε μη-χριστιανικής θεότητας από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ξεκίνησε και το κυνήγι των μαγισσών. Οι γάτες – και ιδιαίτερα οι μαύρες – παρουσιάστηκαν ως σατανικές και συνδέθηκαν άρρηκτα με τις μάγισσες – δηλαδή όλες τις γυναίκες των οποίων οι συνθήκες ή οι επιλογές δεν συμμορφώνονταν πλήρως με το επικρατές πρότυπο της πειθήνιας, υποταγμένης, πιστής συζύγου και μητέρας.

Ακόμα και πριν το κυνήγι των μαγισσών, όπως γράφει η Lucy Jones στον Guardian, οι γάτες είχαν αποκτήσει κακή φήμη στον δυτικό κόσμο, καθώς συνδέονταν με το διάβολο και παρομοιάζονταν με τις γυναίκες: αμαρτωλές, μυστηριώδεις και σαγηνευτικές, με απώτερο σκοπό να διαφθείρουν τους άνδρες και να διαταράξουν την αρμονία και τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Υπάρχει, βέβαια, μεγάλη αντίφαση μεταξύ της γατίσιας υπερσεξουαλικότητας και του μοναχικού, ασεξουαλικού στερεοτύπου της γεροντοκόρης όπως εξελίχθηκε στη μοντέρνα εποχή. Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί και η Jones: “Πολύ σέξι, ή όχι αρκετά σέξι: δεν τους ικανοποιείς με τίποτα.”

Αυτή η μεταστροφή παρατηρήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, όταν το κυνήγι μαγισσών κρίθηκε απολύτως καταδικαστέο. Οι “γατο-γυναίκες”, από σατανικές και απειλητικές, κατέληξαν να θεωρούνται αξιολύπητες. Οι κοινωνίες μας, ιστορικά, δεν αγκάλιασαν ποτέ τις single γυναίκες, οι οποίες ανέκαθεν θεωρούνταν αποτυχημένες και αιρετικές. Το 1880, μπορούσε κανείς να διαβάσει στην εφημερίδα The Dundee Courier:

“Δεν υπάρχει τίποτα να μας εκπλήσσει σε μια γεροντοκόρη που επιλέγει μια γάτα ως κατοικίδιο ή συντροφιά. Η μοναχικότητα δεν είναι εγγενής στην ανθρώπινη φύση, και μια καημένη, έρημη γυναίκα, που είναι κλεισμένη σε μια καταθλιπτική σοφίτα και οικτίρει ολομόναχη τις χαμένες ελπίδες της, φυσικά θα επικέντρωνε τη στοργή της σε κάποιο υποδεέστερο ζώο.”

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η προπαγάνδα κατά των σουφραζετών, παρήγαγε συχνά σκίτσα και γελοιογραφίες με γάτες για να παρουσιάσει τις γυναίκες που πάλευαν για πολιτικά δικαιώματα ως ανίκανες, αξιοθρήνητες, υστερικές και μίσανδρες.

Από τη μια η σαγηνευτική, απρόβλεπτη, μυστηριώδης και ελισσόμενη γυναίκα-γατούλα που όλοι οι άνδρες ποθούν, λοιπόν, και από την άλλη το αντιαισθητικό και ανέραστο ναυάγιο της ζωής. Τι μπορούν να κάνουν, επιτέλους, οι γυναίκες για να αντιμετωπιστούν με σεβασμό; Πώς γίνεται να τους αναγνωριστεί αξία για κάτι πέρα από την εξωτερική τους εμφάνιση, τις ερωτικές κατακτήσεις, και την μητρότητα; Πόσο “δούλεμα” δέχονται οι γυναίκες που δεν είχαν την τύχη να θεωρούνται όμορφες σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές, που απέτυχαν ή αρνήθηκαν να είναι πειθήνιες και στοργικές απέναντι σε έναν άνδρα; Πόσες φορές δέχτηκαν συμβουλές και κατακρίσεις για να “βάλουν μυαλό” και “να μπουν στον ίσιο δρόμο” από γνωστούς και αγνώστους;

Ο συν-δημιουργός του Batman, Bob Kane, εξηγώντας τη σύλληψη της Cat Woman, δήλωσε: “Ένιωθα ότι οι γυναίκες ήταν αιλουροειδή πλάσματα και οι άνδρες ήταν περισσότερο σαν σκύλοι. Ενώ οι σκύλοι είναι πιστοί και φιλικοί, οι γάτες είναι ψυχρές, απόμακρες και απρόβλεπτες… Οι γάτες είναι τόσο δύσκολο να τις καταλάβει κανείς, όσο είναι και οι γυναίκες… Πρέπει πάντα να κρατάς τις γυναίκες σε απόσταση. Δεν θέλουμε να καταλάβει κανείς τις ψυχές μας, και οι γυναίκες συνηθίζουν να το κάνουν αυτό.”

Σήμερα, υπάρχει μια τάση που στέκεται αντίθετα στη μακρά ιστορία δυσφήμησης και υποτίμησης των γυναικών, και υποκινείται κυρίως από τους/τις millennials (άτομα που έχουν γεννηθεί τις δεκαετίες 1980-90), οι οποίοι/ες αντιδρούν σε αυτό το αρχέτυπο με διάφορους τρόπους. Το επανοικειοποιούνται, προσπαθώντας να το αποσυνδέσουν από αρνητικά στερεότυπα, δηλώνοντας περήφανοι “τρελοί” γατογονείς, και επιδιώκοντας να δείξουν ότι η αφοσίωση στα ζώα αποτελεί αξιοθαύμαστη επιλογή και όχι κατάντια. Υπάρχει, μάλιστα, ένα trend διάσημων γυναικών που αυτοπροσδιορίζονται ως crazy cat ladies, μεταξύ των οποίων η Taylor Swift και η Katy Perry. Οι celebrities αυτές έχουν καταφέρει να ανατρέψουν τη στερεοτυπική εικόνα της γυναίκας που είναι αφοσιωμένη στις γάτες της, και να δείξουν ότι η γυναίκα αυτή μπορεί να είναι νέα, όμορφη, επιτυχημένη, με ή χωρίς σύντροφο αλλά ανεξάρτητη και ικανοποιημένη από τη ζωή της.

Σίγουρα βλέπω αυτή την πρόσφατη τάση ως πρόοδο, αλλά ταυτόχρονα αναρωτιέμαι: γιατί να πρέπει μια γυναίκα να είναι υποχρεωτικά νέα, όμορφη, στιλάτη, επιτυχημένη και ποθητή για να αξίζει σεβασμό; Και ακόμα, παρότι έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η συμβίωση με κατοικίδια μόνο οφέλη έχει για την ψυχική υγεία των ανθρώπων, και ότι “η γεροντοκόρη με τις γάτες” στην πραγματικότητα δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο “τρελή” από τους υπόλοιπους ανθρώπους, γιατί αγαπάμε τόσο να κοροϊδεύουμε και να υποτιμούμε τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας;

Εδώ μπορεί κανείς, βέβαια, να φέρει το κατάφωρα αρνητικό παράδειγμα της συλλογής κατοικιδίων. Τι συμβαίνει με τις συλλέκτριες γατών – και σκύλων – οι οποίες είναι όντως, σε συντριπτικό βαθμό, γυναίκες; Μάλιστα, συνήθως πρόκειται για γυναίκες ηλικιωμένες, απομονωμένες από το κοινωνικό τους περιβάλλον, οι οποίες δυσκολεύονται να φροντίσουν υπεύθυνα και αποτελεσματικά τόσο τα κατοικίδιά τους, όσο και τον εαυτό τους.

Θεωρώ ότι το φαινόμενο αυτό περισσότερο συνδέεται με την κοινωνική περιθωριοποίηση και την υποτίμηση των ηλικιωμένων – και ιδιαίτερα των ηλικιωμένων γυναικών – παρά με τη γεροντοκορική “φύση” συγκεκριμένων ανθρώπων. Ζούμε σε κοινωνίες σκληρές, με δομές και αξίες υπό κατάρρευση, που παραγκωνίζουν τους ηλικιωμένους, ανάπηρους, και ψυχικά ασθενείς ανθρώπους, και ταυτόχρονα αγνοούν τα πραγματικά προβλήματα και ανάγκες των γυναικών. Όλοι/ες έχουμε βρεθεί, και μπορεί να ξαναβρεθούμε μόνοι/ες. Χρειαζόμαστε περισσότερο σεβασμό για τις επιλογές των άλλων και λιγότερη αποξένωση, περισσότερη ενσυναίσθηση και λιγότερη κριτική, περισσότερη υποστήριξη και λιγότερα κυνήγια μαγισσών, περισσότερη ευαισθησία – η οποία δεν θα έπρεπε να θεωρείται αποκλειστικά γυναικείο προσόν – , τελεία.

Και πάνω απ’ όλα, χρειάζεται να σταματήσουμε να αποδίδουμε ανθρώπινες ιδιότητες, πρότυπα, και ιδεολογίες. Ας δούμε τα ζώα ως πλάσματα ισότιμα με εμάς, ως πλάσματα που νιώθουν, που αξίζουν σεβασμό χωρίς διακρίσεις, που μας χρειάζονται όσο τα χρειαζόμαστε. Ως ανθρώπινα ζώα κι εμείς, με ανάγκες, προβλήματα, και συναισθήματα, μπορούμε μόνο να μοιραστούμε συντροφικότητα, να φροντίσουμε και να φροντιστούμε.