Γιατί οι γάτες συχνά κάνουν μια γκριμάτσα αποστροφής αφού μυρίσουν κάτι
Στέλλα Πανοπούλου
11/03/2025
Το ίντερνετ είναι γεμάτο από βίντεο με γάτες που παίρνουν μια αηδιασμένη έκφραση αφού μυρίσουν κάτι.
Είτε πρόκειται για τα πόδια του κηδεμόνα τους, είτε για την ανάσα του σκύλου, πολλές γάτες μυρίζουν κάτι προσεχτικά, και μετά ανοίγουν το στόμα τους σε μια έκφραση που μοιάζουν σχεδόν σοκαρισμένες από τη μυρωδιά. Μπορεί να έχετε πιάσει και τη δική σας γάτα να το κάνει αυτό, και να έχετε γελάσει με την ψυχή σας.
Τι συμβαίνει όμως πραγματικά εκείνη την ώρα στο μυαλό της μικρής σας τίγρης; Πρόκειται για αηδία αυτό που βλέπετε στο πρόσωπό της; Είναι οι γάτες πράγματι τόσο εκφραστικές με τρόπο σχεδόν ανθρώπινο, ή εμείς ερμηνεύουμε έτσι τη συγκεκριμένη συμπεριφορά;
Ας βουτήξουμε βαθιά, για άλλη μια φορά, στη συμπεριφορά των γατών, κι ας αναζητήσουμε την πηγή της συγκεκριμένης αστείας έκφρασης.
Γιατί κάνουν οι γάτες την “αηδιασμένη” φάτσα;
Στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη έκφραση δεν σχετίζεται με το πόσο δυσάρεστες είναι οι οσμές που μυρίζει μια γάτα, αλλά με το ότι εκείνη τη στιγμή, το κατοικίδιό σας αναλύει χημικά σήματα στο περιβάλλον του.
Πολλά ζώα, μεταξύ των οποίων και οι άγριες και οικόσιτες γάτες, εκλύουν φερομόνες στο περιβάλλον τους – πρόκειται για χημικά σήματα τα οποία χρησιμεύουν στην επικοινωνία μεταξύ ζώων που ανήκουν στο ίδιο είδος. Για να εντοπίσουν και να αναλύσουν αυτά τα αόρατα μηνύματα, οι γάτες βασίζονται σε ένα ιδιαίτερο αισθητηριακό όργανο που έχουν στον ουρανίσκο τους, το “όργανο του Jacobson”.
Πρόκειται για ένα όργανο ξεχωριστό από τη μύτη, η οποία ανιχνεύει οσμές αλλά όχι φερομόνες. Όταν μια γάτα εντοπίζει φερομόνες, τις επεξεργάζεται με τρόπο διαφορετικό απ’ ό,τι επεξεργάζεται τις οσμές. Ανοίγει ελαφρά το στόμα της, με τα χείλη προς τα μέσα, μια ιδιαίτερη συμπεριφορά που ονομάζεται “αντίδραση Flehmen”. Η έκφραση αυτή διευκολύνει τα μόρια των φερομονών να φτάσουν στο όργανο του Jacobson, βοηθώντας τη γάτα να επεξεργαστεί τα χημικά σήματα.
Μπορεί να μοιάζει σαν να κάνει η γάτα μια γκριμάτσα, αλλά δεν υπάρχει συναισθηματική προέκταση σε αυτή τη συμπεριφορά – η γάτα απλώς ανιχνεύει και επξεργάζεται φερομόνες. Τα αγαπημένα μας οικόσιτα αιλουροειδή χρησιμοποιούν τις φερομόνες για να λάβουν και να μεταφέρουν διάφορα μηνύματα: για να μαρκάρουν μια περιοχή χωρίς να χρειαστεί να έρθουν σε αντιπαράθεση, για να επικοινωνήσουν τον δεσμό μεταξύ μαμάς γάτας και μωρών, ή για να μεταφέρουν πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική φάση στην οποία βρίσκονται, όπως εξηγεί ο Mikel Delgado, ερευνητής στο Κτηνιατρικό Κολλέγιο Purdue της Indiana.
Οι φερομόνες εκλύονται από ειδικούς αδένες που βρίσκονται σε διάφορα σημεία στο σώμα της γάτας, όπως είναι το πηγούνι, τα μάγουλα, η περιοχή μεταξύ των ματιών και των αυτιών, οι άκρες των χειλών, η βάση της ουράς, η περιοχή των γεννητικών οργάνων, οι μαστοί, και η περιοχή ανάμεσα στα πόδια.
Σε τι χρησιμεύει αυτή η αντίδραση;
Όταν οι γάτες τρίβουν το πρόσωπό τους στα έπιπλα, ξύνουν επιφάνειες, ή ψεκάζουν με ούρα, αφήνουν πίσω μηνύματα για τις άλλες γάτες. Στη συνέχεια, οι άλλες γάτες χρησιμοποιούν το όργανο του Jacobson για να αποκωδικοποιήσουν αυτά τα χημικά μηνύματα και να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με τους γείτονές τους.
Κατά τη διάρκεια της αντίδρασης Flehmen, τα μόρια των φερομονών εισέρχονται στο στόμα της γάτας (είτε μέσω του γλειψίματος είτε μέσω εισπνοής) και διαλύονται στο σάλιο. Στη συνέχεια, ταξιδεύουν μέσα από δυο περάσματα στον ουρανίσκο τα οποία οδηγούν στους δύο σάκους γεμάτους υγρό που αποτελούν το όργανο Jacobson.
Όταν τα μόρια των φερομονών φτάνουν στο όργανο Jacobson, πυροδοτούν νευρικά σήματα που ταξιδεύουν σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου, όπως είναι η αμυγδαλή και μια περιοχή που ελέγχει τις συμπεριφορές της τροφής, της κοινωνικότητας, και της σεξουαλικής δραστηριότητας. Έτσι, τα χημικά μηνύματα που μεταφέρονται από το όργανο Jacobson επηρεάζουν άμεσα τη συμπεριφορά της γάτας.
Αντίθετα με τις οσμές, των οποίων το νόημα μαθαίνεται και μπορεί να αλλάξει με τις νέες εμπειρίες που αποκτά η γάτα, οι φερομόνες πυροδοτούν ενστικτώδεις αντιδράσεις. Μια γάτα δεν χρειάζεται να “μάθει” τι σημαίνει μια φερομόνη – το γνωρίζει ήδη από τη βιολογία της. Παρότι οι αντιδράσεις στις φερομόνες είναι αυτοματοποιημένες, μπορούν να επηρεαστούν από παράγοντες όπως είναι η ανάπτυξη της γάτας, το περιβάλλον της και οι προηγούμενες εμπειρίες της, σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Comparative Physiology A.
Είναι οι γάτες τα μόνα ζώα με αυτό το όργανο;
Δεν έχουν μόνο οι γάτες όργανο του Jacobson. Διάφορα ζώα, από τρωκτικά μέχρι ερπετά, χρησιμοποιούν αυτή τη “δεύτερη όσφρηση” για να εντοπίσουν μηνύματα φερομονών.
”Το πλεονέκτημα του οργάνου του Jacobson είναι ότι τα ζώα μπορούν να εντοπίσουν μία ευρύτερη γκάμα μορίων στο περιβάλλον από τα ζώα που δεν έχουν αυτό το όργανο,” εξηγεί ο Jonathan Losos, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Washington στο St. Louis.
”Οι σκύλοι είναι διάσημοι για την εξαιρετική όσφρησή τους, αλλά αυτό αναφέρεται στις ικανότητές τους στη ρινική κοιλότητα”, εξήγησε ο Losos. “Οι γάτες έχουν τριπλάσιους τύπους οσφρητικών υποδοχέων απ’ όσους έχουν οι σκύλοι στο όργανο του Jacobson, κάτι που οδηγεί κάποιους ειδικούς να προτείνουν ότι, γενικά, η αίσθηση της όσφρησης στις γάτες μπορεί να συγκριθεί με αυτή των σκύλων”.
