Τοξόπλασμα: μια λέξη που προκαλεί τρόμο, και που έχει συνδεθεί με τη γάτα. Όμως πόσο βάση έχει πραγματικά (και επιστημονικά) αυτή η θεώρηση, και πόσο σοβαρά πρέπει να λαμβάνει η έγκυος τις προτροπές συγγενών, φίλων, ή (κακοπληροφορημένων) ειδικών;

Πολλές και πολλοί γατοκηδεμόνες ίσως το έχουν ακούσει. Κάποιες γυναίκες έχουν ακόμα και πιεστεί να διώξουν την πολυαγαπημένη τους γάτα όταν μένουν έγκυες. Σύμφωνα με την κτηνίατρο Μυρτώ Περράκη, πρόκειται για άγνοια στα όρια της δεισιδαιμονίας, η οποία οδηγεί σε άδικη «καταδίκη» της γάτας, και σε σπαραξικάρδιους αποχωρισμούς χωρίς κανένα λόγο.

1. Γιατί είναι πρακτικά αδύνατο να κολλήσουμε τοξόπλασμα από τη γάτα μας

Υπάρχει γενικώς η φήμη ότι η γάτα μολύνει με τοξόπλασμα τον άνθρωπο. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Αυτό συμβαίνει γιατί μέσα στη γάτα και τα άγρια αιλουροειδή αναπτύσσεται το παράσιτο, και έτσι διασπείρεται στη φύση.
Πώς μολύνεται όμως η γάτα; Όπως εξηγεί η κτηνίατρος, η γάτα μολύνεται όταν κυνηγάει, σκοτώνει και τρώει ποντίκια, σαύρες, και πουλιά. Μπορεί επίσης να μολυνθεί όταν τρώει ωμό κρέας από μηρυκαστικά, όπως χοιρινό και μοσχάρι. Όταν η γάτα μολυνθεί με κάποιον από αυτούς τους τρόπους, αποβάλλει το συγκεκριμένο παράσιτο μέσω των κοπράνων της μέσα σε διάστημα δύο έως είκοσι ημερών. Από εκεί και πέρα το παράσιτο μένει «φυλακισμένο» στους ιστούς της γάτας, η οποία με αυτόν τον τρόπο αποκτά ανοσία για όλη της τη ζωή. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να ξαναμολυνθεί με τοξόπλασμα, και άρα δεν μπορεί να το διασπείρει.
Συνεπώς, όπως τονίζει η κτηνίατρος, μια γάτα η οποία ζει στο σπίτι μας δεν μπορεί να μολυνθεί αν δεν την ταΐσουμε ωμό κρέας. Αλλά ακόμη κι αν κυνηγήσει ένα ποντίκι ή μια σαύρα που έχει τοξόπλασμα, με αυτό τον τρόπο θα αποκτήσει ανοσία για πάντα.
Ωστόσο, ακόμα και στην περίπτωση που η γάτα μας φάει ωμό κρέας – μοσχάρι ή χοιρινό – ή κυνηγήσει ένα ποντίκι που έχει τοξόπλασμα, για να το μεταδώσει στον άνθρωπο θα πρέπει να συμβούν τα εξής πράγματα: α) να κάνει τα κακά της στην άμμο της και να αποβάλει τη μολύνουσα μορφή του παρασίτου, και β) αυτή η μολύνουσα μορφή του παρασίτου να μείνει στην άμμο της γάτας για πάνω από δύο μέρες. Μόνο υπό αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να μας μολύνει με οποιονδήποτε τρόπο.
Γίνεται έτσι αντιληπτό γιατί είναι εντελώς απίθανη η μόλυνση του ανθρώπου με τοξόπλασμα μέσω της γάτας. Εάν έχουμε μια γάτα στο σπίτι μας που δεν την ταΐζουμε ωμό κρέας, και εάν της καθαρίζουμε την άμμο κάθε μια με δύο μέρες, είναι πρακτικά αδύνατο να μας κολλήσει. Αντιθέτως, σύμφωνα με μελέτες, στην Ελλάδα ένα στα δύο βοοειδή και ένα στα τέσσερα μικρά μηρυκαστικά έχουν τοξόπλασμα.

2. Τι είναι το τοξόπλασμα

Όπως μας εξήγησε η κυρία Περράκη, το τοξόπλασμα είναι ένα πρωτόζωο που ολοκληρώνει το βιολογικό του κύκλο (αναπαράγεται) στα αιλουροειδή. Μπορεί να μολύνει τα βοοειδή, τα χοιρινά, και τον άνθρωπο μέσω των κοπράνων της γάτας και των άγριων αιλουροειδών. Για παράδειγμα, μια γάτα μπορεί να μολυνθεί καταναλώνοντας μια σαύρα που έχει τοξόπλασμα. Ωστόσο, για να μεταδοθεί μέσω της γάτας στον άνθρωπο, θα πρέπει να πιάσουμε τα κόπρανα της μολυσμένης γάτας, τα οποία θα έχουν μείνει στην αμμοδόχο χωρίς να τα καθαρίσουμε από δύο έως τέσσερις μέρες, και στη συνέχεια να βάλουμε τα χέρια μας στο στόμα μας χωρίς να τα έχουμε προηγουμένως πλύνει.

3. Πώς μολύνεται με τοξόπλασμα η γάτα

Πιο συχνά όταν τρώει ποντίκια, σαύρες ή ωμό κρέας από μηρυκαστικά. Μιλάμε δηλαδή συνήθως για αδέσποτες γάτες ή γάτες που μπαινοβγαίνουν στο σπίτι. Για να μολυνθεί, η γάτα θα πρέπει να καταναλώσει από το στόμα τη μολύνουσα, ώριμη ωοκύστη του παρασίτου. Θα το αποβάλει σε δύο-έως είκοσι μέρες, και εφεξής θα έχει πλήρη ανοσία, δηλαδή δεν θα ξαναμολυνθεί με τοξόπλασμα. Άρα, όπως σημειώσαμε, στην ουσία η γάτα μάς προστατεύει από το τοξόπλασμα.

4. Ποια είναι τα συμπτώματα της τοξοπλάσμωσης στη γάτα

Η γάτα που θα μολυνθεί με τοξόπλασμα (συνήθως από κάποιο μολυσμένο ποντίκι ή τρώγοντας ωμό κρέας) μπορεί να μην είναι ασυμπτωματική. Μπορεί όμως και να παρουσιάσει τα εξής κλινικά συμπτώματα: κινητικά (προβλήματα στους μύες, δυσκολία στο περπάτημα) και νευρολογικά (εγκεφαλίτιδα, μυίτιδα, εγκεφαλομυελίτιδα, αστάθεια). Εάν μια γάτα φτάσει στον κτηνίατρο με τέτοια συμπτώματα, θα ελεγχτεί για τοξόπλασμα (μέσω ειδικής εξέτασης μπορούμε να δούμε αν έχει τοξόπλασμα εκείνη τη στιγμή, και μέσω μέτρησης των αντισωμάτων της εάν είχε παλιότερα), ιδίως όταν υπάρχει στο ιστορικό της ότι κινείται σε εξωτερικό περιβάλλον, τρώει ποντίκια και σαύρες, ή όταν ταΐζεται από τους κηδεμόνες με ωμό κρέας. Για το τοξόπλασμα της γάτας υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία που ακολουθείται.
Η κτηνίατρος σημειώνει ότι το τοξόπλασμα είναι πολύ έξυπνο και ύπουλο παράσιτο, καθώς έχει βρεθεί ότι τα ποντίκια που παθαίνουν τοξοπλάσμωση μπορεί να εκδηλώσουν ένα είδος εγκεφαλίτιδας που τα κάνει να συμπεριφέρονται σαν να έχουν άγνοια κινδύνου και να μη φοβούνται τη γάτα. Δεν κρύβονται, αλλά αντιθέτως φαίνονται σαν να «πηγαίνουν γυρεύοντας» να τα φάει η γάτα. Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, το παράσιτο μοιάζει σαν να έχει μυαλό και να επιδιώκει με αυτόν τον τρόπο να διαδοθεί στο περιβάλλον.

5. Τοξόπλασμα και άνθρωπος

Η κτηνίατρος σημειώνει ότι όλοι οι άνθρωποι μπορεί να κολλήσουν τοξόπλασμα και να μην το μάθουν ποτέ. Αν υπάρξει κάποιο νόσημα που προκαλεί ανοσοκαταστολή, το τοξόπλασμα μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιονδήποτε άνθρωπο. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι εάν για κάποιο λόγο «πέσει» το ανοσοποιητικό και κάποιος έχει κολλήσει, το τοξόπλασμα που «κοιμάται», «ξυπνάει». Οι εγκυμονούσες βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή, αλλά το τοξόπλασμα περνάει ούτως ή άλλως τον πλακούντα, και έτσι μολύνεται το έμβρυο.

6. Στοιχειώδης υγιεινή μας εξασφαλίζει

Η κτηνίατρος αναφέρει μια ακόμη περίπτωση που σχετίζεται με τη γάτα, και η οποία ακούγεται εξίσου απίθανη, αν κάποιος ακολουθεί στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής: αν μια μολυσμένη γάτα αφοδεύσει πάνω σε λαχανικά, χόρτα ή φρούτα τα οποία εμείς δεν πλύνουμε, όπως θα πρέπει πάντα να κάνουμε (είτε με ειδικό σαπούνι ή απλώς πάρα πολύ καλά με νερό, ενώ στη συνέχεια τα στεγνώνουμε).
Ωστόσο το γεγονός ότι ενοχοποιείται αποκλειστικά η γάτα για τυχόν (απίθανη, αν όχι σχεδόν αδύνατη) μόλυνση του ανθρώπου από τοξόπλασμα είναι ξεκάθαρα παραπληροφόρηση. Υπάρχει περίπτωση ένα μοσχάρι να έχει φάει ωοκύστες που βρίσκονται στα χορτάρια που καταναλώνει. Έτσι θα αποθηκευτούν στους ιστούς που βρίσκονται στο «κρέας» του. Όπως είπαμε, το τοξόπλασμα το διασπείρουν τα αιλουροειδή και «κοιμάται» στους νευρικούς και μυϊκούς ιστούς των ειδών (μοσχάρι, χοιρινό, άνθρωπο) στα οποία το μεταδίδουν. Τώρα, χωρίς να μεσολαβεί καθόλου γάτα στην «εξίσωση», ο άνθρωπος θα μολυνθεί μόνο εάν φάει αυτό το κρέας ωμό. Δηλαδή: εάν το κρέας αυτό είναι ψημένο, ο άνθρωπος δεν θα μολυνθεί.

7. Γιατί είναι εντελώς απίθανο να μολυνθούμε με τοξόπλασμα μέσω της γάτας

Πώς λοιπόν μολύνεται με τοξόπλασμα πιο συχνά ο άνθρωπος; Η κτηνίατρος είναι ξεκάθαρη και κάθετη: Όταν καταναλώσει ωμό ή μισοψημένο κρέας από μηρυκαστικά ή χοίρο, ή κρέας που έχει ψηθεί σε θερμοκρασία κάτω των 66 βαθμών Κελσίου. Η άλλη περίπτωση είναι όταν καταναλώσει φρούτα ή λαχανικά πάνω στα οποία έχει κάνει κακά η γάτα ή κάποιο άγριο αιλουροειδές και αυτά έχουν μείνει πάνω από δύο ημέρες χωρίς να καθαριστεί η αμμοδόχος.
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι πρόκειται για μια αλληλουχία γεγονότων που είναι αρκετά απίθανο να συμβούν, προκειμένου να μολυνθεί ο άνθρωπος με τοξόπλασμα. Θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν όλοι οι ανθυγιεινοί «πλανήτες». Γιατί λοιπόν κάποιοι συμβουλεύουν ελαφρά τη καρδία εγκύους να ξεφορτωθούν την αγαπημένη τους γάτα από το σπίτι; Η απάντηση είναι διότι δεν γνωρίζουν. Πράγματι, όπως είδαμε, η γάτα και τα άγρια αιλουροειδή είναι τα είδη όπου το τοξόπλασμα πολλαπλασιάζεται. Ωστόσο στην πραγματικότητα, όπως ειπώθηκε ξεκάθαρα, για να μολυνθούμε από τη γάτα, θα πρέπει να μπουν στο στόμα μας τα κόπρανά της, τα οποία μάλιστα πρέπει να έχουν προηγουμένως μείνει στο αμμοδοχείο ή σε κάποιο άλλο σημείο χωρίς να τα έχουμε καθαρίσει για πάνω από τέσσερις μέρες. Όπως χαρακτηριστικά μάθαμε, ο μόνος άλλος τρόπος για να μολυνθούμε από τη γάτα με τοξόπλασμα είναι να τη φάμε (και μαζί να φάμε τα κακά και τις ωοκύστες που περιέχει) ωμή! Κάτι που προφανώς δεν υπάρχει στη σκέψη κάπου γατόφιλου…

8. Καταρρίπτοντας έναν επικίνδυνο γατοφοβικό μύθο

Πράγματι, μια έγκυος γυναίκα που θα μολυνθεί με τοξόπλασμα θα αποβάλλει. Ωστόσο, όπως μας διαβεβαιώνει η κτηνίατρος, μια έγκυος γυναίκα που έχει γάτα στο σπίτι της δεν έχει ουσιαστικά καμία πιθανότητα να πάθει τοξόπλασμα από τη γάτα. Διότι το πιο πιθανό είναι ότι δεν ταΐζει ωμό κρέας ενώ, εάν καθαρίζει και την άμμο της με γάντια μια φορά τη μέρα ή κάθε δύο μέρες, μηδενίζει και την πιθανότητα να μολυνθεί από μια γάτα που μπαινοβγαίνει στο σπίτι και έχει μολυνθεί με τοξόπλασμα (πιθανόν αφού έφαγε ένα ποντίκι ή σαύρα σε κάποιον εξωτερικό χώρο).
Επίσης, μάθαμε ότι εάν μια γάτα (π.χ. μιας εγκύου γυναίκας) έχει μολυνθεί κάποια στιγμή στο παρελθόν, θα έχει αποκτήσει ανοσία και δεν θα ξαναμολυνθεί με τοξόπλασμα. Αντιθέτως, η έγκυος γυναίκα μπορεί να πάθει τοξοπλάσμωση από ωμά κρέατα ή από ατελώς πλυμένα λαχανικά. Και εάν σε κάποιον φαίνεται απίθανο το ενδεχόμενο να καταναλώσει ωμό κρέας, υπάρχει και η περίπτωση να παραγγείλουμε φιλέτο που δεν είναι καλοψημένο, αλλά με το αίμα του (σενιάν). Όπως γίνεται αντιληπτό, είναι πολύ πιθανότερο να πάθει κάποιος τοξόπλασμα με αυτόν τον τρόπο, παρά μέσω της γάτας. Επίσης, η κτηνίατρος αναφέρει ότι, εάν η έγκυος είναι μολυσμένη από παλιά με τοξοπλάσμωση (πιθανότατα από ωμό κρέας), έχει αποκτήσει ανοσία και το έμβρυο είναι προστατευμένο. Το θέμα είναι να αποφύγει να κολλήσει τοξόπλασμα ακριβώς κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης.

9. Πώς προστατεύεται από το τοξόπλασμα (γενικώς) η έγκυος γυναίκα

Μια γυναίκα λοιπόν που έχει γάτα που δεν την ταΐζει ωμό κρέας, και εάν δεν ασχολείται η ίδια με τα κακά της γάτας ή τηρεί την στοιχειώδη υγιεινή (καλός καθαρισμός της αμμοδόχου κάθε μία με δύο μέρες), δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να κολλήσει τοξόπλασμα. Κυρίως όμως η έγκυος δεν πρέπει να τρώει ατελώς ψημένο κρέας. Με την ίδια λογική, όταν μαγειρεύουμε στον πάγκο της κουζίνας θα πρέπει στη συνέχεια να τον καθαρίζουμε, και πάντοτε να πιάνουμε το ωμό κρέας με γάντια. Έτσι δεν αποφεύγουμε μόνο τον κίνδυνο να μολυνθούμε με τοξόπλασμα, αλλά και με άλλα επικίνδυνα μικρόβια όπως αυτό της σαλμονέλας. Συγκεκριμένα η έγκυος γυναίκα αποφεύγει τη μόλυνση του εμβρύου με τοξόπλασμα αν δεν δοκιμάζει ποτέ ωμό κιμά (για παράδειγμα για να διαπιστώσει εάν είναι αλατισμένος). Δεν πρέπει επίσης να καταναλώνει ποτέ μισοψημένο κρέας. Θα πρέπει να πλένει σχολαστικά τα φρούτα και τα λαχανικά που καταναλώνει ωμά, και να σαπουνίζει αμέσως τα χέρια της όταν κόψει ωμό κρέας. Θα πρέπει τέλος να πλένει πολύ καλά τα μαχαίρια, τον πάγκο, και βεβαίως τα χέρια της πριν από το φαγητό.

Δεν είναι τυχαίο ότι, όπως μας διαβεβαίωσε χαρακτηριστικά, καμία από τις γυναίκες κτηνιάτρους που γνωρίζει η κυρία Περράκη, οι οποίες προφανώς έρχονταν σε καθημερινή επαφή με γάτες, δεν παρουσίασε θετικό τίτλο αντισωμάτων της τοξοπλάσμωσης στην περίοδο της εγκυμοσύνης της. Όπως αναφέρει, πρόκειται λοιπόν για παντελώς άδικη ενοχοποίηση της γάτας που αγγίζει τα όρια της δεισιδαιμονίας. Μάλιστα, σύμφωνα με επίσημες έρευνες (οι οποίες περιλαμβάνονται και στα συγγράμματα που διδάσκονται οι Έλληνες και οι Ελληνίδες κτηνίατροι στο Πανεπιστήμιο), στη χώρα μας έχει ανιχνευτεί τοξόπλασμα στα κόπρανα γατών σε ένα απειροελάχιστο ποσοστό (0,9 %). Αντιθέτως, με δεδομένο ότι τα μισά βοοειδή έχουν τοξόπλασμα, ο κίνδυνος να κολλήσει κάποιος είναι πολύ μεγαλύτερος πιάνοντας ωμό κρέας που τυχόν δίνει στο σκύλο του.

Σε κάθε περίπτωση, όπως τονίζει η κ. Περράκη, η έγκυος απειλείται πολύ περισσότερο από ένα ενδεχόμενο στρες του αποχωρισμού από την πολυαγαπημένη της γάτα, ο οποίος κατά κανόνα γίνεται μετά από πιέσεις που προέρχονται από το οικείο περιβάλλον που συχνά, και λανθασμένα, εκφράζει ανησυχίες όταν προκύπτει εγκυμοσύνη και υπάρχει γάτα στο σπίτι. Ωστόσο, όπως είδαμε, οι ανησυχίες αυτές είναι πρακτικά ανερμάτιστες. Για την ακρίβεια, στην πραγματικότητα, η οικόσιτη γάτα μπορούμε να πούμε ακόμα και ότι μας προστατεύει από το τοξόπλασμα, λ.χ. κυνηγώντας ποντίκια.

Συμπερασματικά

Από όλα τα παραπάνω, ελπίζουμε ότι έγινε αντιληπτό πόσο απίθανο είναι να κολλήσει μια έγκυος γυναίκα τοξόπλασμα μέσω της οικόσιτης γάτας, και πόσο άδικη είναι η στοχοποίηση συγκεκριμένα της γάτας μέσω παραπληροφόρησης. Σύμφωνα με την κυρία Περράκη, το στρες που προκαλείται σε μια έγκυο όταν αναγκάζεται από το περιβάλλον της ή λόγω παραπληροφόρησης να αποχωριστεί τη λατρεμένη της γάτα είναι πολύ πιο επικίνδυνο για την εγκυμοσύνη σε σχέση με το – πρακτικά ανύπαρκτο – ενδεχόμενο η έγκυος (ή ο οποιοσδήποτε άνθρωπος) να κολλήσει τοξόπλασμα μέσω της γάτας.
Δυστυχώς, ωστόσο, πολλοί χρησιμοποιούν το μύθο της σύνδεσης του τοξοπλάσματος μέσω της γάτας και της εγκυμοσύνης ξέροντας ότι η μόλυνση είναι εντελώς απίθανη αν όχι αδύνατη, ως μια δικαιολογία για να ξεφορτωθούν με σκληρό τρόπο τη γάτα τους. Για τους υπόλοιπους που έχουν γνήσιες ανησυχίες λόγω άγνοιας του θέματος, η κτηνίατρος είναι πλήρως καθησυχαστική.