Στις 29 Ιανουαρίου, εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη γιόρτασαν το Σεληνιακό Νέο Έτος και υποδέχτηκαν με τις δικές τους παραδόσεις την έλευση της Χρονιάς του Φιδιού.

Πρόκειται για έναν από τους δώδεκα ζωδιακούς κύκλους στο κινεζικό σεληνιακό ημερολόγιο, η σειρά των οποίων καθορίστηκε, σύμφωνα με έναν θρύλο, από έναν μεγάλο «αγώνα δρόμου» που διοργανώθηκε πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια από τον Αυτοκράτορα του Νεφρίτη, μια από τις πιο σημαντικές θεότητες στην κινεζική μυθολογία και τον Ταοϊσμό.

Ο πανίσχυρος αυτός θεός προκάλεσε όλα τα ζώα στο βασίλειό του να προσπαθήσουν να φτάσουν το παλάτι του όσο το δυνατόν ταχύτερα. Από τα 12 που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του, ο δραστήριος αρουραίος πέρασε πρώτος την γραμμή του τερματισμού, ο καλοσυνάτος χοίρος έφτασε τελευταίος και… καταϊδρωμένος, ενώ το σαγηνευτικό φίδι βρέθηκε στην έκτη θέση της «κατάταξης». Έκτοτε, τουλάχιστον για όσους πιστεύουν στην κινεζική αστρολογία, κάθε σεληνιακό έτος σε αυτόν τον αέναο κύκλο επανάληψης λέγεται ότι αντανακλά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ζώου που φέρει το όνομά του, με το ίδιο να ισχύει φυσικά για όσους γεννιούνται κατά τη διάρκειά του.

Σε πολλούς δυτικούς πολιτισμούς, τα φίδια έχουν «συνδεθεί» με τις έννοιες του κακού και του πειρασμού. Στην Κίνα, ωστόσο, ο συμβολισμός τους είναι αρκετά πιο περίπλοκος. Σύμφωνα με τον Xiaohuan Zhao, καθηγητή Σινολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, η κινεζική μυθολογία και λογοτεχνία βρίθει από αντιφατικές αναφορές και μεταφορές για το συγκεκριμένο μέλος της οικογένειας των ερπετών.

Από τη μία πλευρά, το φίδι συνδέεται με το στοιχείο του yin και τις έννοιες του σκοταδιού, της υγρασίας και της αποπλάνησης. Τα δηλητηριώδη φίδια, π.χ. συνδέονται συχνά με μοχθηρές γυναίκες που παρασύρουν τους άνδρες με τα θέλγητρά τους και απορροφούν το yang τους για να ενισχύσουν το yin τους. Ωστόσο, το φίδι έχει και πολλούς θετικούς συμβολισμούς, αφού θεωρείται «μικρός δράκος» που μπορεί να φέρει καλή τύχη. Η ικανότητά του να αλλάζει δέρμα συνδέεται με τις έννοιες της θετικής αλλαγής και της αναγέννησης, ενώ ορισμένοι μύθοι το συνδέουν με την αναζήτηση της αγάπης και της ευτυχίας, τον πλούτο, τη σοφία και τη μακροζωία.

Αν και η μυθολογία αποκαλύπτει πολλά για τον τρόπο που ο άνθρωπος αλληλεπιδρά με τη φύση, προσδίδοντας συχνά μεταφυσικές προεκτάσεις σε ζωικά είδη που τον φοβίζουν ή εξάπτουν τη φαντασία του, η επιστήμη έρχεται συχνά να «καταρρίψει» αυτές τις ιδέες ρίχνοντας φως σε άγνωστες πτυχές της ζωής τους.

Προς τιμήν λοιπόν του «πρωταγωνιστή» της φετινής χρονιάς, ακολουθούν 6 συναρπαστικές πληροφορίες, βασισμένες στην επιστημονική γνώση, που μπορεί να μην γνωρίζατε για τα παρεξηγημένα ερπετά.

1. Είναι μέλη μιας τεράστιας – και ως επί το πλείστον άκακης – οικογένειας

Υπάρχουν σχεδόν 4.000 είδη φιδιών στον πλανήτη μας, που ζουν διασκορπισμένα σε όλες τις ηπείρους, πλην της Ανταρκτικής. Η γκάμα των ενδιαιτημάτων τους είναι μεγάλη, αφού μπορεί κανείς να τα βρει να κολυμπούν σε βάθος δεκάδων μέτρων στη θάλασσα, αλλά και σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου, όπως π.χ. στα Ιμαλάια στην Ασία. Μόλις 600 μέλη αυτής της μεγάλης οικογένειας φέρουν δηλητήριο και ακόμα λιγότερα (περίπου 200) μπορούν να προκαλέσουν με αυτό σοβαρή ζημιά στον άνθρωπο, ή ακόμα και να του στερήσουν τη ζωή, αν δεν λάβει έγκαιρα ιατρική βοήθεια μετά το δάγκωμα.

2. Δεν έχουν βλέφαρα ούτε εξωτερική δομή αφτιού

Σε αντίθεση με πολλά ζώα και, φυσικά, με το δικό μας είδος, τα φίδια δεν διαθέτουν ούτε βλέφαρα, ούτε εξωτερική δομή αφτιού. Τα μάτια τους προστατεύονται από μία σταθερή μεμβράνη που ονομάζεται brille και είναι συνήθως τελείως διάφανη, αλλά αρχίζει να θολώνει όταν πλησιάζει η εποχή της έκδυσης, δηλαδή της αποβολής του παλαιού δέρματος και της αποκάλυψης του νέου. Όσον αφορά τη δεύτερη ιδιαιτερότητα της μορφολογίας τους, η απουσία εξωτερικού αφτιού δεν σημαίνει ότι τα φίδια δεν ακούνε. Το εσωτερικό αφτί τους συνδέεται μέσω ενός οστού με την κάτω γνάθο, που «πιάνει» τις δονήσεις που προκαλούν οι ήχοι στο έδαφος και τους δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούν ήχους, κυρίως αυτούς που είναι χαμηλής συχνότητας.

3. Οσμίζονται με τη διχαλωτή τους γλώσσα

Η κάπως αδύναμη ακοή των φιδιών δεν τα εμποδίζει από να είναι πολύ αποτελεσματικοί θηρευτές. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην εξαιρετική αίσθηση της όσφρησής τους, που τα βοηθά να εντοπίζουν τη λεία τους με μεγάλη ακρίβεια. Κι αυτή όμως η οξυμένη αίσθηση λειτουργεί κάπως… αντισυμβατικά. Αν και έχουν λειτουργικά ρουθούνια, καίριο ρόλο στις οσφρητικές τους ικανότητες παίζει η διχαλωτή γλώσσα τους, που συλλέγει χημικά μόρια από τον αέρα ή το έδαφος. Αυτά τα μόρια μεταφέρονται στη συνέχεια σε ένα όργανο (το ονομαζόμενο Jacobson’s organ) που βρίσκεται στην οροφή του στόματός τους, το οποίο αναλύει τις οσμές και στέλνει πληροφορίες στον εγκέφαλο, βοηθώντας το φίδι να εντοπίσει θηράματα ή πιθανούς εχθρούς.

4. Δεν γεννούν όλα τα φίδια αβγά

Στη μεγάλη πλειοψηφία τους, τα φίδια είναι ωοτόκα. Τα θηλυκά γεννούν αβγά και είτε τα εγκαταλείπουν ή μένουν κοντά τους για να τα προστατεύσουν μέχρι να εκκολαφθούν. Οι θηλυκοί πύθωνες τυλίγονται γύρω από τα αβγά τους και προκαλούν συσπάσεις στους μυς τους για να παράγουν θερμότητα και να τα κρατήσουν ζεστά. Υπάρχει όμως ένα ποσοστό φιδιών (περίπου 30%) που είναι ζωοτόκα ή ωοζωοτόκα. Αυτό σημαίνει ότι είτε γεννούν ζωντανά μικρά, είτε διατηρούν μέσα στο σώμα τους τα αβγά, και τα μικρά εκκολάπτονται αμέσως μόλις γεννηθούν.

5. Είναι εξώθερμα

Τα φίδια ανήκουν στην κατηγορία των εξώθερμων ζώων, που αποκαλούνται εναλλακτικά και ψυχρόαιμα, αν και το αίμα τους δεν είναι στην πραγματικότητα παγωμένο. Τα πλάσματα σε αυτήν την κατηγορία δεν μπορούν να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους εσωτερικά, όπως τα θηλαστικά και τα πουλιά. Αντίθετα, εξαρτώνται από το περιβάλλον τους για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία τους. Αυτό σημαίνει πως, όταν κάνει κρύο, θα αναζητήσουν πιθανώς ένα καλό μέρος για να… λιαστούν, ενώ αν κάνει πολλή ζέστη θα προσπαθήσουν να βρουν δροσιά σε κάποιο σκιερό σημείο ή σε ένα λαγούμι.

6. Μπορούν να καταπιούν λεία μεγαλύτερη από το κρανίο τους

Παραπάνω συζητήσαμε πώς τα φίδια εντοπίζουν τη λεία τους, τι γίνεται όμως όταν την πιάσουν; Μα φυσικά την καταπίνουν ολόκληρη, αφού τα δόντια τους δεν είναι φτιαγμένα για να μασούν. Τα φίδια μπορούν να καταναλώσουν ζώα έως και τρεις φορές μεγαλύτερα από το πλάτος του κεφαλιού τους, επειδή η κάτω σιαγόνα τους αποσυνδέεται από την άνω. Μόλις η λεία βρεθεί στο στόμα του φιδιού, συγκρατείται στη θέση της από δόντια που είναι στραμμένα προς τα μέσα, παγιδεύοντάς τη. Κατόπιν αναλαμβάνουν δράση ισχυρά γαστρικά υγρά που διασπούν την τροφή μετά την κατάποσή της, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει από λίγες μέρες έως και εβδομάδες.