Ο Ολλανδο-Αμερικάνος πρωτευοντολόγος και ηθολόγος Frans de Waal (γεν. 29 Οκτωβρίου 1948) που απέδειξε με την έρευνά του ότι οι γνωστικές ικανότητες άλλων ειδών δεν είναι απλά αντάξιες των ανθρώπινων, αλλά συχνά μπορεί και να μας ξεπερνούν, πέθανε την προηγούμενη εβδομάδα.

O de Waal επέμεινε στις θεωρίες του περί συναισθηματικού και κοινωνικού πλούτου στα ζώα, σε μια εποχή κατά την οποία οι επιστήμονες έτειναν να τις απορρίπτουν ως ανθρωπομορφικές. Ο συγκεκριμένος επιστήμονας συνέβαλε σημαντικά στην κατανόηση της συνειδητότητας, των σκέψεων, και των συναισθημάτων των ζώων.

Συνέβαλε στην απόδειξη της ύπαρξης οξυμένων συναισθηματικών ικανοτήτων στα ζώα

Για παραπάνω από έναν αιώνα μετά την επικράτηση του Δαρβινισμού, οι προσπάθειες να θεωρητικοποιηθεί ο κοινωνικός νους των ζώων ήταν άκαρπες, καθώς το θέμα θεωρείτο ταμπού.

Ο De Waal μελέτησε τους τρόπους με τους οποίους τα ζώα – εστιάζοντας κυρίως στα πρωτεύοντα θηλαστικά – λύνουν τις διαφωνίες τους, συμφιλιώνονται, και συνεργάζονται μεταξύ τους. Εκτός αυτού, ανέδειξε το πώς αντιλαμβάνονται την ισότιμη μεταχείριση. Ακόμα, παρουσίασε ξεκάθαρες και πειστικές αποδείξεις για το ότι τα ζώα βιώνουν συναισθήματα που κυμαίνονται από τη χαρά μέχρι τη βαθιά λύπη και το πένθος, την ενσυναίσθηση, τη ζήλια, και τη μνησικακία. Όπως είχε πει: “Δεν μπορώ να ονομάσω κανένα συναίσθημα που να είναι μοναδικά ανθρώπινο”.

Ο de Waal ανέδειξε ότι η ανθρώπινη φύση βασίζεται έντονα στους πιο κοντινούς συγγενείς του, στους μεγάλους πιθήκους. Με τη συμβολή του στην επιστήμη της ζωολογίας, δεν ανέτρεψε μόνο τις μακροχρόνιες προκαταλήψεις της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και των αναγνωστών του σε όλον τον κόσμο. Τα 16 βιβλία του μεταφράστηκαν σε 20 γλώσσες, οι περιοδείες ομιλιών του έσπαζαν τα ταμεία, και τα TED Talks του έχουν εκατομμύρια προβολές. Το βασικό επιχείρημα που διατύπωσε ο de Waal ήταν ότι τα ζώα έχουν το δικαίωμα να τους συμπεριφερόμαστε ως άτομα που σκέφτονται, νιώθουν, κι έχουν αδιαμφισβήτητη αξία. Όσο περισσότερο αναγνωρίζουμε πόσο έξυπνα και ικανά είναι τα μη ανθρώπινα ζώα, τόσο λιγότερο θα δικαιολογείται η κακομεταχείριση και η εκμετάλλευσή τους.

Γιατί η απώλεια του πρωτευοντολόγου είναι τόσο μεγάλη

Ο πρωτευοντολόγος Frans de Waal πέθανε στην ηλικία των 75 ετών από καρκίνο του στομάχου στις 14 Μαρτίου 2024, όπως ανακοίνωσε το προηγούμενο Σάββατο το Πανεπιστήμιο Emory στην Atlanta της Georgia, στο οποίο εργαζόταν για πολλά χρόνια. Μεταξύ άλλων, η δήλωση ανέφερε ότι “Ο De Waal έσπασε βαθιά θεμελιωμένες ιδέες για το τι σημαίνει να είναι κανείς ζώο ή άνθρωπος”. Κατά τη διάρκεια της ζωής του κέρδισε πολλά βραβεία και το 2007 μπήκε στη λίστα των 100 πιο σημαντικών ανθρώπων του περιοδικού Time.

Η πρόεδρος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Emory, Lynne Nygaard, περιέγραψε τον de Waal ως “έναν διανοητή με εξαιρετικό βάθος”, ο οποίος μπορούσε να προσφέρει “γνώσεις που τέμνουν [ταυτόχρονα] διαφορετικά πεδία”. Προσέθεσε: “Είναι δύσκολο να συνοψίσει κανείς το μεγαλείο της επίδρασης του Frans de Waal, τόσο παγκοσμίως όσο κι εδώ στο Emory”.

Επιστήμονες ετοιμάζουν την αναγέννηση των μαμούθ – Μπορούν και αν ναι, πρέπει ή όχι

«Δεν πρόκειται μόνο για την επαναφορά των μαμούθ, πρόκειται για τη διάσωση ενός είδους υπό εξαφάνιση».

Το 2014 ο de Waal είπε: “Ένα πράγμα που έχω δει πολλές φορές στην καριέρα μου είναι οι δηλώσεις περί ανθρώπινης μοναδικότητας που χάνονται και δεν ξανακούγονται. Πάντα καταλήγουμε να υπερεκτιμάμε το πόσο σύνθετα είναι αυτά που κάνουμε. Έτσι μπορείτε να συνοψίσετε την καριέρα μου: Έχω φέρει τους πιθήκους λίγο πιο κοντά στους ανθρώπους αλλά επίσης έχω “κατεβάσει” λίγο τους ανθρώπους”.

Ας εμπνευστούμε από το έργο του μεγάλου αυτού πρωτευοντολόγου ώστε να συνεχιστεί το ερευνητικό έργο που εστιάζει στις κοινωνικές σχέσεις, στη σκέψη, και στα συναισθήματα των ζώων.