Το παράθυρο του δωματίου μου στην Καλλιθέα έβλεπε στον κήπο του γείτονα, στο κέντρο του οποίου δέσποζε ένας τεράστιος φοίνικας.

Δεν θα ξεχάσω την έκπληξη και τον ενθουσιασμό μου όταν παρατήρησα για πρώτη φορά τα πράσινα παπαγαλάκια που μαζεύονταν στο δέντρο – παρότι βέρα Αθηναία, το παρελθόν μου δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη παρατηρητικότητα όσον αφορά στους κατοίκους της φύσης. Σήμερα μαθαίνω ότι ο φοίνικας δεν υπάρχει πια.

Θέλοντας να γνωρίσω περισσότερα γι’ αυτούς τους παπαγάλους που φαντάζουν παράταιροι στο γκρίζο της πόλης – παρότι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εδώ και 30 περίπου χρόνια – απευθύνθηκα στον καθηγητή μου από το γυμνάσιο, δασολόγο και περιβαλλοντολόγο, Παναγιώτη Λατσούδη. Ο κ. Λατσούδης, μέλος και τέως πρόεδρος της Εθνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, είναι ο πλέον κατάλληλος για να λύσει τις απορίες μου και αυτές των γύρω μου, καθώς συντονίζει και την χριστουγεννιάτικη απογραφή ψιττακών, κάτι που αποτελεί δική του πρωτοβουλία. Δεν είμαστε λίγοι, άλλωστε, όσοι αναρωτιόμαστε από πού προήλθαν αυτά τα πανέμορφα πουλιά της πόλης.

Ποιοι είναι οι παπαγάλοι της Αθήνας; Πώς τους ξεχωρίζουμε;

Στην Αθήνα κυκλοφορούν μέχρι 4 διαφορετικά είδη παπαγάλων, που είναι είδη τροπικών ή υποτροπικών περιοχών. Τα 2 είναι τα πιο άφθονα: ο Δαχτυλιδολαίμης ψυττακίσκος, που έχει αποδοθεί ως πράσινος παπαγάλος – αρκετά ατυχές όνομα, αφού οι περισσότεροι παπαγάλοι του κόσμου είναι πράσινοι –, ο Μυοψιττακός (από το γκρίζο του μυός – του ποντικού, που φέρει σε ένα μέρος του προσώπου του και του στήθους του, ενώ κατά τ’ άλλα είναι κι αυτός πράσινος), ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως quaker παπαγάλος. Κυκλοφορούν λιγότεροι Ευπατρίδες ψυττακίσκοι, οι οποίοι είναι κοντινοί στους Δαχτυλιδολαίμηδες, και πολύ σπάνια πια, οι Φαιοκέφαλοι της Σενεγάλης.

Όλα αυτά τα πουλιά έχουν προέλθει από την αιχμαλωσία και το παράνομο εμπόριο άγριας ζωής. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι από τα πουλιά που καταλήγουν στη φύση, λίγα καταφέρνουν να επιβιώσουν, και αυτά που επιβιώνουν καταλήγουν να χαρακτηρίζουν μεγάλο μέρος του πλανήτη. Δηλαδή, μας παραξενεύει ότι έχουμε παπαγάλους στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στη Ρόδο, και σε πολλές άλλες πόλεις, αλλά δεν είναι και τόσο πρωτότυπο αυτό σε σχέση με μια παγκόσμια τάση που υπάρχει να ομογενοποιείται το αστικό περιβάλλον. Οι πόλεις όλου του πλανήτη έχουν τις ίδιες συνθήκες. Υπάρχουν, βέβαια, περιοριστικοί παράγοντες. Δεν μπορείς να δεις, ας πούμε, παπαγάλους στη Μόσχα. Υπάρχει ένα όριο στην αντοχή τους. Όταν μιλάμε για την Ευρώπη, εμφανίζονται κυρίως στο δυτικό της μέρος, και όσο κινείται κανείς ανατολικά, απομακρυνόμενος από το Ρεύμα του Κόλπου που κρατάει πιο ζεστό το κλίμα στη Βόρεια Ευρώπη, λιγοστεύουν. Το βέβαιο είναι ότι μπορούν να αντέξουν σκληρούς χειμώνες, αλλά μέχρι ένα όριο.

Η πόλη δίνει πολύ περισσότερες ευκαιρίες στους παπαγάλους σε σχέση με τη φύση έξω απ’ αυτήν, λόγω των ξενικών ειδών που φυτεύουν οι άνθρωποι. Πρόκειται για ένα πιο κοσμοπολίτικο οικοσύστημα. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία μικροοικοσυστημάτων. Ο καθένας έχει το δικό του στυλ στο πώς θα διαμορφώσει τον κήπο του, το δημοτικό άλσος, κ.λπ.

Πώς βρέθηκαν τόσοι παπαγάλοι στην Αθήνα;

Όπως συνέβη σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι από μία μονάχα εισροή, αλλά από περισσότερες. Βέβαια, ειδικά οι Αθηναίοι μυοψιττακοί φαίνεται να έχουν προέλθει όλοι από τα κλουβιά του Δήμου Αθηναίων στο άλσος Χωροφυλακής, ενώ ένας δεύτερος πυρήνας στον Πειραιά πρέπει να σχετίζεται πάλι με έναν συγκεκριμένο χώρο απ’ τον οποίο προέκυψαν τα πουλιά. Τώρα, για τους δαχτυλιδολαίμηδες, επειδή υπάρχει μια διασπορά σε όλη την Ελλάδα, μπορούμε να υποψιαστούμε ότι είναι από διαφορετικές απελευθερώσεις, καθώς δεν κάνουν μεγάλες μετακινήσεις. Δηλαδή δεν δικαιολογείται να υπάρχουν δαχτυλιδολαίμηδες στη Ρόδο, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, και να θεωρήσουμε ότι όλοι αυτοί προήλθαν από μία εισροή. Επίσης, κάθε τόσο, προκύπτουν και νέα είδη, ή με δαχτυλίδι, ή με ιδιαίτερα χρώματα, κάτι που δείχνει ότι έφυγαν πιο πρόσφατα από κλουβιά.

Πείτε μας δυο λόγια για τη διαδικασία της απογραφής.

Ακολουθείται διαφορετικό πρωτόκολλο για τα δύο διαφορετικά είδη, τους Μυοψιττακούς και τους Δαχτυλιδολαίμηδες. Το πρωτόκολλο, όμως, είναι το ίδιο για τους Ευπατρίδες και τους Δαχτυλιδολαίμηδες, οι οποίοι ζουν σε δέντρα και μαζεύονται το σούρουπο όλοι μαζί, από μια μεγάλη ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων. Οπότε, ακριβώς την ώρα του σούρουπου, ορίζουμε μια είσοδο στην κούρνια (το μέρος όπου κοιμούνται) και καταγράφουμε τα άτομα που μπαίνουν. Εάν τύχει κι έρθουν πολλά μαζί, χρειάζεται να βιντεοσκοπήσουμε την άφιξη, οπότε η καταγραφή γίνεται μετά.

Όσο για τους Μυοψιττακούς, οι οποίοι κουρνιάζουν στις φωλιές τους, η καταγραφή γίνεται φωλιά-φωλιά. Για να γίνει αυτό πρέπει να ελέγξουμε όλα τα πάρκα που μπορεί να έχουν Μυοψιττακούς. Εμένα αυτό μπορεί να μου πάρει και κάποιους μήνες. Ξεκινάω με ένα πρόγραμμα να ελέγξω κάποια πάρκα κάθε μέρα.

Αποτελούν απειλή για τα οικοσυστήματα;

Αυτό είναι ένα ερώτημα που τίθεται πάντα. Έχει να κάνει με τη θεώρηση των πραγμάτων τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Μπορεί να επιδρούν με κάποιο τρόπο, από την άλλη καταλαμβάνουν μια θέση που ουσιαστικά είναι κενή, και την κατέλαβαν επειδή είναι κενή. Από’ κει και πέρα είναι σα να κλείνουμε τα μάτια μας όταν λέμε ότι μπορεί να κάνουν κάποια ζημιά σε κάποιο είδος, όταν δεν βλέπουμε τριγύρω πόσο έχει αλλάξει το περιβάλλον και ποιοι είναι οι νέοι κανόνες λειτουργίας του και ύφανσης των οικολογικών σχέσεων.

Στην Ελλάδα δεν έχουν παρατηρηθεί προβλήματα. Κατ’ εξαίρεση, έχουν σημειωθεί κάποια προβλήματα στην Ισπανία σε ένα πάρκο, συνδέθηκε με τους παπαγάλους η μείωση του πληθυσμού μιας νυχτερίδας. Μπορεί να ισχύει, μπορεί να είναι και σύμπτωση, δεν ξέρουμε. Εάν υπάρχει ανταγωνισμός, αυτός μπορεί να σημειωθεί στα εξής πεδία: τροφή, καταφύγιο (κούρνια), και καταφύγιο για αναπαραγωγή. Θα έπρεπε να μελετηθεί εκτενέστερα η πιθανή επίδραση για να δοθεί σαφέστερη απάντηση, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να μη λάβουμε υπόψη ότι έχουν μπει σε ένα ανθρωπογενές περιβάλλον, τελείως αλλοιωμένο από τον άνθρωπο, με νέους κανόνες.

Διατρέχουν κινδύνους οι παπαγάλοι στην πόλη;

Ναι, σίγουρα, αλλά όχι τόσους πολλούς όσο έξω απ’ την πόλη, και γι’ αυτό μάλλον καταφεύγουν εκεί πέρα και ευδοκιμούν. Μπορεί να κυνηγηθούν ως νεοσσοί από τα αρπακτικά της πόλης, όπως είναι οι γάτες. Σε κάποιες πόλεις είναι γνωστό ότι κάποια γεράκια τρέφονται και με παπαγάλους, αν και αυτό δεν έχει παρατηρηθεί ακόμη στην Ελλάδα. Όταν είναι νεαροί οι κίνδυνοι είναι περισσότεροι. Μπορεί, για παράδειγμα, να πέσουν στις ρόδες ενός αυτοκινήτου, να χτυπήσουν σε τζάμια, ή οτιδήποτε άλλο. Όσο περνούν τα χρόνια, οι κίνδυνοι αυτοί περιορίζονται, γι’ αυτό κιόλας μπορούν να ζήσουν αρκετά χρόνια. Η πόλη θεωρείται ασφαλές περιβάλλον. Εκτός των άλλων, οι μεγάλες πόλεις χαρακτηρίζονται παγκοσμίως από πιο έντονη φιλοζωία απ’ ότι οι επαρχίες. Οι στάσεις των ανθρώπων είναι παρόμοιες σε όλες τις πόλεις του κόσμου, είτε είναι στην Ευρώπη, είτε στην Αυστραλία, είτε στην Αμερική, ή οπουδήποτε αλλού.

Πώς τα πάνε οι παπαγάλοι της πόλης με τους ανθρώπους;

Στην Ελλάδα ακόμη δεν είναι τολμηροί, δηλαδή δεν υπάρχει πουθενά αναφορά να έρχεται παπαγάλος και να ταΐζεται στο χέρι, όπως συμβαίνει σε κάποια συγκεκριμένα σημεία του Λονδίνου. Ακόμη και στην Αγγλία δεν παρατηρείται οπουδήποτε, κι αυτό έχει να κάνει ίσως με τους διαφορετικούς πληθυσμούς. Πρόσφατα βρέθηκε ότι το Παρίσι έχει διαφορετικούς πληθυσμούς Δαχτυλιδολαίμηδων. Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και σ’ εμάς, αλλά δεν έχει γίνει εκτενής μελέτη τους. Το σίγουρο είναι ότι είναι άγρια πουλιά, φοβούνται τον άνθρωπο, αν πιαστούν μάλλον θα υποφέρουν στην αιχμαλωσία γιατί έχουν συνηθίσει στη φύση. Πιο τολμηροί ίσως είναι οι Μυοψιττακοί που εμφανίζουν ομοιότητες με τα περιστέρια, και έχουν και το χαρακτηριστικό ότι βόσκουν και χορτάρι, κάτι που δεν κάνουν οι Δαχτυλιδολαίμηδες που είναι καθαρά δενδρόβια πουλιά. Κατεβαίνουν στο έδαφος και μπορεί να φάνε ψωμί και ό,τι άλλο πετούν οι άνθρωποι. Στην Πανόρμου, σε κάποια πολύ αστικά περιβάλλοντα, είναι σχεδόν σαν τα περιστέρια, αλλά δεν έρχονται στα χέρια προς το παρόν.

Υπάρχει κάτι ενδιαφέρον που θέλετε να μοιραστείτε;

Υπήρξε μια γνωριμία μεταξύ ενός Δαχτυλιδολαίμη και μίας Μυοψυττακίνας. Ήταν ένα πουλί που είχε φύγει σίγουρα από κλουβί πρόσφατα οπότε δεν είχε ακόμη ενσωματωθεί στον πληθυσμό, δεν έκανε παρέα με τα πουλιά του ίδιου είδους, αλλά με Μυοψιττακούς. Ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση.

Το πιο σημαντικό για μένα σχετικά με τους παπαγάλους είναι ότι υπογραμμίζουν αυτή την τεράστια αλλαγή που συμβαίνει σε όλον τον κόσμο στο αστικό περιβάλλον, τις ευκαιρίες που δίνει αυτό για κάποια είδη, αλλά ταυτόχρονα όλα αυτά υπογραμμίζουν και το πόσο σημαντικό είναι κάποια ακέραια περιβάλλοντα να διατηρηθούν ακέραια, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.

Τέλος, θα ήθελα να μοιραστώ πόσο ιδιαίτερη είναι η εικόνα της κούρνιας: όταν μαζεύονται να κουρνιάσουν το σούρουπο, ειδικά τους χειμώνες. Οι Δαχτυλιδολαίμηδες δεν έχουν φωλιές, είναι όλοι μαζεμένοι στην κούρνια το βράδι. Το θέαμα όταν μαζεύονται μπορεί να συγκριθεί με κάτι που θα έβλεπε κανείς σε ένα μακρινό σαφάρι.

Ο Παναγιώτης Λατσούδης είναι δασολόγος, περιβαλλοντολόγος, εκπαιδευτικός, και διατηρεί κανάλι στο Youtube.