Πρόσφατα, δημοσιεύτηκε από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία μια πολύ σημαντική είδηση:

Ο μοναδικός, «εργένης» Ασπροπάρης που είχε απομείνει στο άλλοτε «βασίλειο» του είδους στα Μετέωρα, βρήκε μετά από χρόνια μοναξιάς ένα θηλυκό άτομο με το οποίο πιθανόν θα δημιουργήσει ζευγάρι.

Επικοινωνήσαμε με τη Ρούλα Τρίγκου, από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, για να μάθουμε περισσότερα για τους Ασπροπάρηδες, το πτηνό που κινδυνεύει περισσότερο από κάθε άλλο με εξαφάνιση στην Ελλάδα, για το ετήσιο μακρύ ταξίδι τους, και για τους κινδύνους που συναντούν σε αυτό.

Για πόσα χρόνια ήταν ο συγκεκριμένος Ασπροπάρης ο εργένης των Μετεώρων;

Το πουλί αυτό το παρακολουθούμε για πάνω από μία δεκαετία, αλλά την τελευταία εξαετία ως μοναχικό άτομο. Παλαιότερα το παρακολουθούσαμε ως ζευγάρι, αλλά το 2018 ήταν η τελευταία χρονιά που το θηλυκό του ζευγαριού επέστρεψε από την Αφρική. Τα Μετέωρα πριν κάποιες δεκαετίες ήταν το προπύργιο του Ασπροπάρη στη χώρα, με περισσότερα από 50 αναπαραγωγικά ζευγάρια. Σταδιακά αυτός ο πληθυσμός κατέρρευσε, πράγμα στο οποίο συνέβαλαν διάφορες απειλές που αντιμετωπίζει ο Ασπροπάρης, ως το μόνο μεταναστευτικό είδος γύπα της Ευρώπης, τόσο στους τόπους όπου ζει τον χειμώνα, όσο και στους τόπους όπου φωλιάζει, όπως στη χώρα μας, αλλά και κατά τη διάρκεια του μεταναστευτικού ταξιδιού.

Από τότε που ξεκινήσαμε ως ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ να ασχολούμαστε πολύ εντατικά με τον Ασπροπάρη και να παρακολουθούμε τα ζευγάρια, εδώ και πάνω από 15 χρόνια, ιδιαίτερα από τότε που ξεκίνησε το πρώτο διασυνοριακό Πρόγραμμα LIFE για τον Ασπροπάρη, «η Επιστροφή του Ασπροπάρη», μειώνονται διαδοχικά. Τα τελευταία χρόνια είχαν μείνει μόλις τρία αναπαραγωγικά ζευγάρια στην περιοχή των Μετεώρων. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους γύπες, όπως και για όλα τα πτωματοφάγα είδη πουλιών, είναι τα δηλητηριασμένα δολώματα. Δύο από τα τελευταία αυτά ζευγάρια δηλητηριάστηκαν (πράγμα που είχε συμβεί και σε άλλα παλαιότερα), στο άλλο ζευγάρι δεν επέστρεψε το θηλυκό από την Αφρική, ενώ είχαμε κι ένα μοναχικό αρσενικό πουλί, τον γνωστό «Στραβοουρά». Έτσι, τα τελευταία χρόνια υπήρχαν στα Μετέωρα μόνο δύο αρσενικοί Ασπροπάρηδες, μέχρι που ο «Στραβουράς» δεν επέστρεψε από την Αφρική, με αποτέλεσμα να μείνει η περιοχή με ένα μοναχικό αρσενικό, τον διάσημο «εργένη των Μετεώρων». Κάθε χρόνο διένυε πάνω από 5.000 χλμ. από την Αφρική για να επιστρέψει στη φωλιά του, στα βράχια των Μετεώρων, περιμένοντας ένα ταίρι. Το συγκεκριμένο πουλί είναι περίπου 17 ετών.

Ζευγαρώνει για πολλά χρόνια;

Ο Ασπροπάρης είναι μονογαμικό είδος, όπως τα περισσότερα αρπακτικά πουλιά. Αν όμως χάσουν το ταίρι τους, θα ζευγαρώσουν με κάποιο άλλο. Επίσης, κάτι που είναι πολύ σημαντικό είναι ότι οι Ασπροπάρηδες ωριμάζουν αναπαραγωγικά στο 4^ο έτος της ηλικίας τους, δηλαδή από τότε και μετά μπορούν να δημιουργήσουν ένα αναπαραγωγικό ζευγάρι και θα μεταναστεύσουν και πάλι στους τόπους όπου φωλιάζουν. Επίσης κάνουν συνήθως μόνο ένα μικρό, σπανιότερα και δεύτερο. Οπότε οποιαδήποτε απώλεια στοιχίζει πολύ στον πληθυσμό του είδους. Μια χρονιά ένα μικρό δηλητηριάστηκε στη φωλιά γιατί του έφεραν οι γονείς του δηλητηριασμένη τροφή.

Ελπίδα μας είναι να επανέλθουν στα Μετέωρα κάποια μικρά που έχουν γίνει πλέον αναπαραγωγικά ώριμα. Ίσως το θηλυκό που ήρθε φέτος στην περιοχή να είναι ένα πουλί που είχε γεννηθεί στα Μετέωρα, μπορεί να προέρχεται από τελείως άλλη περιοχή. Σε κάθε περίπτωση είναι εξαιρετικά θετικό είναι ότι ήρθε και πάλι ένα θηλυκό το οποίο απ’ ότι φαίνεται θα δημιουργήσει ζευγάρι με τον «εργένη» μας. Αναμένουμε με αγωνία να δούμε αν τελικά θα έχουν μια επιτυχημένη αναπαραγωγική περίοδο, δηλαδή αν θα φωλιάσουν και αν θα καταφέρουν να μεγαλώσουν με επιτυχία κάποιον νεοσσό. Αν γίνει αυτό, το μικρό θα αναχωρήσει αρχές φθινοπώρου για την Αφρική, κάνοντας το πρώτο του μεγάλο μεταναστευτικό ταξίδι, και θα επιστρέψει ίσως μετά από 3-4 χρόνια στα Μετέωρα.

Είναι το μικρό σε θέση να κάνει όλο αυτό το ταξίδι;

Τρεις μήνες περίπου αφού γεννηθεί το μικρό θα είναι σε θέση να πετάξει από τη φωλιά και μετά να μεταναστεύσει. Υπάρχει, βέβαια, πολύ μεγάλη θνησιμότητα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ειδικά για τους νεαρούς Ασπροπάρηδες. Περίπου μόνο ο 1 στους 7 επιβιώνει. Δυστυχώς, επειδή στα Βαλκάνια ο πληθυσμός του είδους είναι πολύ μικρός (έχουν απομείνει περίπου 50 αναπαραγωγικά ζευγάρια, ενώ στην Ελλάδα μόλις 5 σύμφωνα με την περσινή μέτρηση), δεν υπάρχουν πλέον αρκετά άτομα, ώστε να μεταφέρεται η εμπειρία της μετανάστευσης από τα ενήλικα στα νεαρά.

Ως αποτέλεσμα, οι νεαροί Ασπροπάρηδες, ακολουθώντας το ένστικτό τους, επιλέγουν να μεταναστεύσουν ακολουθώντας την πιο σύντομη διαδρομή, η οποία είναι η απευθείας διάσχιση της Μεσογείου, και όχι η ασφαλής διαδρομή του Νείλου (πάνω από τη στεριά δηλαδή), με αποτέλεσμα πολλοί να πνίγονται λόγω εξάντλησης. Πρόκειται για ένα μεγάλο οικολογικό φράγμα που απαιτεί τεράστια αποθέματα ενέργειας, κάτι ιδιαίτερα δύσκολο για ένα νεαρό πουλί. Πολλοί Ασπροπάρηδες δεν επιβιώνουν από αυτό το πρώτο τους, πολύ δύσκολο, ταξίδι. Τα στοιχεία αυτά τα γνωρίζουμε από δορυφορικούς πομπούς (έχουν τοποθετηθεί πάνω από 50 πομποί στο πλαίσιο Προγραμμάτων LIFE για τον Ασπροπάρη) που μας έχουν δώσει την ευκαιρία να παρακολουθούμε τους Ασπροπάρηδες και να μάθουμε περισσότερα για τις μεταναστευτικές διαδρομές και τις απειλές που αντιμετωπίζουν.

Στα μεταναστευτικά πουλιά είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι μαθαίνουν για τη διαδικασία του ταξιδιού από τους γονείς και ότι πρέπει άμεσα να είναι σε θέση να κάνουν ένα τόσο μεγάλο και απαιτητικό ταξίδι.

Τι σημαίνει ότι δύο Ασπροπάρηδες ζευγαρώνουν;

Κατ’ αρχάς, από δεδομένα που έχουμε από δορυφορικούς πομπούς, μπορούμε να μαθαίνουμε περισσότερα είτε για τις συνήθειές τους, είτε για τις μετακινήσεις τους. Συχνά μας ρωτάνε πόσο ζει ένας Ασπροπάρης. Σύμφωνα με δεδομένα που έχουμε από πουλιά σε αιχμαλωσία ή πουλιά που έχουν σημανθεί, μπορούμε να πούμε ότι ένας Ασπροπάρης μπορεί να φτάσει σε ηλικία 30 ετών, αλλά στη φύση τα πουλιά σπάνια φτάνουν το προσδόκιμο ζωής.

Ο συγκεκριμένος εργένης που έχουμε στα Μετέωρα είναι περίπου 17 χρονών. Από τη στιγμή που ένας Ασπροπάρης έχει επιβιώσει μέχρι το 4^ο έτος της ηλικίας του, θα μεταναστεύσει προς τους τόπους αναπαραγωγής του (Βαλκάνια και άλλες περιοχές) ώστε να δημιουργήσει ένα νέο αναπαραγωγικό ζευγάρι. Για αρκετές εβδομάδες και οι δύο γονείς φροντίζουν τον νεοσσό, μέχρι να πτερωθεί και να πετάξει από τη φωλιά.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο για ένα μεταναστευτικό πουλί να επιβιώσει, αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Οι Ασπροπάρηδες δεν απειλούνται λόγω μη διαθεσιμότητας τροφής στην Ελλάδα, καθώς είναι ένα είδος που τρέφεται και με ζωντανά ζώα, σε αντίθεση με άλλα είδη γύπα που τρέφονται μόνο με νεκρά. Το θέμα είναι ότι αντιμετωπίζει πολλές απειλές επειδή ακριβώς μεταναστεύει, το οποίο δεν κάνουν οι άλλοι γύπες.

Τα δηλητηριασμένα δολώματα είναι η νούμερο ένα απειλή για τον Ασπροπάρη, καθώς και για άλλα είδη πουλιών που τρέφονται με ψοφίμια (όπως οι γύπες, ο Χρυσαετός, τα κορακοειδή κ.ά.), γιατί είναι πολύ πιθανό κάποια τροφή η οποία θα βρει να έχει δηλητηριαστεί. Οι γύπες συνήθως επηρεάζονται από δευτερογενή δηλητηρίαση, δηλαδή δεν αποτελούν οι ίδιοι στόχο των δηλητηριασμένων δολωμάτων, αλλά μπορεί να φάνε κάποιο νεκρό τσοπανόσκυλο, κάποια νεκρή αλεπού που έχει δηλητηριαστεί και έτσι να δηλητηριαστούν και οι ίδιοι.

Τι μπορούμε εμείς να κάνουμε για να βοηθήσουμε τους Ασπροπάρηδες;

Είναι επιτακτική ανάγκη να σταματήσει η χρήση και διασπορά στη φύση δηλητηριασμένων δολωμάτων (γνωστά ως φόλες), τα οποία πλήττουν σημαντικά όλη τη ζωή της υπαίθρου, όχι μόνο την άγρια ζωή. Η εξάλειψη αυτού του εξαιρετικά επιζήμιου φαινομένου αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Αυτοί επιλέγουν τη φόλα ως μια «εύκολη λύση» πρέπει να αντιληφθούν τις σοβαρές συνέπειες που έχει αυτό, όχι μόνο για τη φύση αλλά και την ίδια τη ζωή τους. Τα δηλητηριασμένα δολώματα είναι σαν μια βόμβα που δεν μπορεί να ελεγχθεί. Δεν επικεντρώνεται μόνο στο είδος το οποίο κάποιος μπορεί να θέλει να «εξαλείψει», αλλά οποιοδήποτε ζώο βρεθεί στον δρόμο τους πεθαίνει. Τα δηλητηριασμένα δολώματα δεν είναι λύση, πρέπει να μπει τέλος στη δηλητηρίαση και οι τοπικές κοινωνίες να δείξουν μηδενική ανοχή στη μάστιγα αυτή.

Ο καθένας μπορεί να συμβάλλει στη διάσωση του Ασπροπάρη, μιλώντας στον συγγενικό ή φιλικό του κύκλο τους γι’ αυτόν και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και βοηθώντας μας, έτσι, να μεταφέρουμε αυτά τα μηνύματα στον κόσμο.

Ο Ασπροπάρης έχει ενώσει πάρα πολύ κόσμο για την προστασία του, περισσότερο από κάθε άλλο είδος πουλιού, και μάλιστα από πολλούς διαφορετικούς χώρους (κτηνοτρόφοι, δασικοί υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, μαθητές, φυσιολάτρες, δρομείς κ.ά.), πράγμα που μας γεμίζει αισιοδοξία για το μέλλον.

Γιατί είναι σημαντικός ο Ασπροπάρης για το οικοσύστημα;

Είμαστε όλοι μέρη ενός συνόλου. Πολύς κόσμος θα σοκαριζόταν αν έσπαγε κάποιος μία από τις κολώνες του Παρθενώνα, αλλά το να χαθεί ένα είδος άγριας ζωής, κομμάτι του παζλ της βιοποικιλότητας, πιθανώς θεωρεί ότι δεν τον επηρεάζει. Κι όμως, όταν ένα είδος χαθεί οριστικά, αυτό επηρεάζει και τα υπόλοιπα και τελικά και τη δική μας ζωή.

Ο Ασπροπάρης είναι ανώτερος θηρευτής, ανήκει δηλαδή στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Αν ένα τέτοιο είδος εκλείψει έχει πολύ σημαντικές συνέπειες και για όλα τα υπόλοιπα, κατά συνέπεια και για εμάς. Ειδικά οι γύπες είναι φυσικοί καθαριστές της φύσης, διατηρούν το περιβάλλον καθαρό, αποτρέποντας την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών.

Η συνέπειες της μείωσης του πληθυσμού τους φάνηκαν Ινδία και σε άλλες γειτονικές χώρες, όπου όταν ο πληθυσμός των γυπών μειώθηκε κατά (πάνω από) 90%, σημειώθηκε μεγάλη αύξηση των μολυσματικών ασθενειών.

Όλα τα πλάσματα έχουν τη θέση τους στο οικοσύστημα και μας προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους (γνωστές ως “οικοσυστημικές υπηρεσίες”). Για παράδειγμα, ένα άλλο είδος γύπα της Ελλάδας, το Όρνιο, που είναι το πιο πολυπληθές είδος στη χώρα, αν δεν υπήρχε στην Κρήτη, που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό του στη χώρα, θα χρειάζονταν ετήσιες δαπάνες από την Περιφέρεια της τάξεως των 700.000 ευρώ και πάνω για να απομακρύνονται τα νεκρά ζώα από την ύπαιθρο. Τόσο πολύ μας βοηθάει στο να διατηρείται η ύπαιθρος καθαρή και να μην εξαπλώνονται μολυσματικές ασθένειες.

Η Ρούλα Τρίγκου είναι Συντονίστρια Δράσεων Ενημέρωσης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας