Η πρώτη μου επαφή με τα ζώα ήταν τα νεροχελωνάκια που είχαμε σε μια μικρή πισινούλα στο μπαλκόνι, τα οποία κάποια στιγμή, σύμφωνα με τους γονείς μου, “πήγαν να βρουν τη μαμά τους”.

Στα 90s, όταν ήμουν παιδί, και ακόμα και την πρώτη δεκαετία των 2000s, σε pet shop και πανηγύρια, μπορούσε κανείς να βρει κάθε λογής ζωάκια, η πώληση των οποίων δεν συνοδευόταν, δυστυχώς, από κατάλληλο έλεγχο, επαρκείς γνώσεις και συμβουλές για τη φροντίδα τους. 

Μετά τα χελωνάκια, η σχέση μου με τα ζώα εξελίχθηκε αρκετά σύνθετα. Ανέπτυξα έναν σχεδόν παθολογικό φόβο για τους σκύλους κάθε μεγέθους και φυλής, χωρίς να υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο τραυματικό γεγονός που να μπορώ να ανακαλέσω στη μνήμη μου. Ο φόβος αυτός θα εξανεμιζόταν εν μία νυκτί όταν, στα δεκαοχτώ μου, θα ερχόταν σπίτι μας η Λούσι, το αγαπημένο beagle της οικογένειας. Ως τότε, απέφευγα συστηματικά τα σκυλάκια, τα οποία όμως λάτρευα από απόσταση. Έγραφα δακρύβρεχτα άρθρα για τα αδέσποτα στο σχολικό περιοδικό και ήμουν μέλος της φιλοζωικής ομάδας του σχολείου. Εντωμεταξύ, από το σπίτι μας παρέλασε μία χελώνα ξηράς, ένα υπέροχο καναρίνι, και ένα κουνελάκι, τα οποία προετοίμασαν την εφηβική καρδιά μου ώστε να δοθεί ολοκληρωτικά, με την ενηλικίωση, σε έναν σκύλο και δυο γάτες. 

Παρότι δεν μεγάλωσα τόσο κοντά στα ζωάκια όπως άλλα παιδιά της ηλικίας μου, θυμάμαι να εντρυφώ παθιασμένα τόσο στις ιστορίες τους, όσο και σε μια σωρεία εγκυκλοπαιδικών γνώσεων που αφορούσαν σε αυτά. Λένε, συχνά, ότι το μυαλό ενός παιδιού ρουφάει πληροφορίες σαν σφουγγάρι. Δεν γνωρίζω αν κάτι τέτοιο εξακολουθεί να στέκει πλήρως από άποψη αναπτυξιακή, αλλά ακόμα θυμάμαι ότι οι αρκούδες είναι παμφάγα και πελματοβάμονα ζώα από τις βιντεοκασέτες του “Μαγικού Κόσμου των Ζώων της Disney” (σας θυμίζει κάτι, φίλοι millennials?).

Παρότι οι συγκεκριμένες γνώσεις “δεν μου χρησίμευσαν ποτέ”, όπως λέγαμε και στο σχολείο για την τριγωνομετρία, δεν διαγράφηκαν και ποτέ από τη μνήμη μου. Τα ζώα (και οι δεινόσαυροι, βεβαίως βεβαίως), αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν βασικό πυλώνα του φαντασιακού της παιδικής ηλικίας. Όταν είμαστε μικρά, τα ζώα μας μιλάνε, συμμετέχουν μαζί μας σε περιπέτειες, και είναι οι καλύτεροί μας φίλοι σε όλον τον κόσμο. 

Γιατί, όμως, τα παιδιά αγαπούν τόσο πολύ τα ζώα; Πώς πραγματικά σκέφτονται γι’ αυτά, και από πού προκύπτει όλο αυτό το ενδιαφέρον; Τι σημαίνει, για ένα μωρό, να μαθαίνει να μπουσουλάει παρέα με ένα πιο χνουδωτό τετράποδο; Τι σημαίνει για τον φυσιολογικό εγωκεντρισμό ενός δίχρονου η συνειδητοποίηση ότι μοιράζεται τον κόσμο – και ενίοτε το σπίτι – με τόσα πολλά διαφορετικά μαλλιαρά, φολιδωτά, ή φτερωτά πλάσματα;

Τα παιδιά αντιμετωπίζουν τα ζώα ως ηθική προτεραιότητα – περισσότερο απ’ ότι οι ενήλικες

Στα πλαίσια μιας έρευνας που δημοσιεύτηκε το 2021 στο επιστημονικό περιοδικό Association for Psychological Science, ενήλικες και παιδιά 5-9 ετών ήρθαν αντιμέτωπα με το εξής θεωρητικό ηθικό δίλημμα: σε ένα υποθετικό σενάριο, δύο καράβια βυθίζονται. Στο ένα επιβαίνουν 1-100 άνθρωποι, ενώ στο άλλο επιβαίνουν 1-100 γουρούνια ή σκύλοι. Σε μια αρχική έρευνα στην οποία συμμετείχαν 207 παιδιά και 222 ενήλικες στις ΗΠΑ, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αποφασίσουν ποιο καράβι θα προτιμούσαν να σώσουν.

Οι απαντήσεις των παιδιών και των ενηλίκων αποδείχθηκαν εντελώς διαφορετικές. Όταν τους ζητήθηκε να επιλέξουν ανάμεσα στη διάσωση ενός ανθρώπου ή ενός σκύλου, για παράδειγμα, το 35% των παιδιών έβαλαν ως προτεραιότητα τη διάσωση του ανθρώπου, 28% τη διάσωση του σκύλου, και 37% παρέμεινε αναποφάσιστο. Όταν ζητήθηκε από τους ενήλικες να απαντήσουν στο ίδιο υποθετικό σενάριο, το 85% επέλεξε να σώσει τον άνθρωπο, ενώ μόνο 8% επέλεξε να σώσει τον σκύλο, και 7% δεν μπόρεσε να αποφασίσει. Σε ένα πιο ακραίο σενάριο, το 71% των παιδιών επέλεξε να σώσει 100 σκύλους αντί για έναν άνθρωπο, ενώ το 61% των ενηλίκων επέλεξε να σώσει έναν άνθρωπο αντί για 100 σκύλους. 

Στις μέρες μας, το ζήτημα του σπισισμού αποτελεί την καρδιά πολλών τεταμένων debate, και υπάρχουν πολλοί λόγιοι, καλλιτέχνες, και πολιτικοί, οι οποίοι αναγνωρίζουν πως οι αντιλήψεις που έχουμε για την ηθική αξία της ζωής και των δικαιωμάτων συγκεκριμένων ζώων εξαρτώνται, σε μεγάλο βαθμό, από το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφωνόμαστε ως άνθρωποι και πολίτες. Απ’ ότι φαίνεται, λοιπόν, ένας παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά το πώς βλέπουμε τα ζώα είναι, εκτός των άλλων, και η ηλικία. 

Η σημασία των ζώων για την ισορροπημένη ανάπτυξη των παιδιών

Οι αντιλήψεις που διαμορφώνουν τα παιδιά για τα ζώα και οι σχέσεις που αναπτύσσουν μαζί τους ενδέχεται, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, να μας παρέχουν βαθιές γνώσεις σχετικά με την παιδική ψυχολογία. Ήδη, υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που στηρίζουν την άποψη ότι ο χρόνος που περνά ένα παιδί με τα ζώα μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα αυτοπεποίθησης και ενσυναίσθησής του, να το βοηθήσει να μάθει πώς να αλληλεπιδρά σε κοινωνικά πλαίσια, ακόμα και να ενισχύσει τη γνωστική του ανάπτυξη. 

Σκεφτείτε ότι ένα μικρό παιδί ανακαλύπτει τον κόσμο απ’ την αρχή – μαθαίνει καινούριες λέξεις, προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους ενήλικες, και συχνά δυσκολεύεται. Τι πιο φυσικό από το να αντιλαμβάνεται τις διαφορετικές γλώσσες των ζώων ως ισότιμες – και εξίσου ευνόητες ή δυσνόητες – με αυτές των ανθρώπων; Τα παιδιά καταλαβαίνουν τα ζώα – και το αντίστροφο – με έναν τρόπο πρώιμο και εγγενή. Οι πρώτες σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους δεν χρειάζονται λέξεις – είναι βαθιές, γήινες, φυσικές, και χαράσσονται για πάντα στην ψυχή των παιδιών. 

Τι μπορούμε να μάθουμε απ’ τα παιδιά

Το 1984, ο βιολόγος E.O. Wilson, εισήγαγε την ιδέα της “βιοφιλίας”, της εγγενούς σύνδεσης, δηλαδή, που νιώθουμε εμείς οι άνθρωποι για άλλα ζωντανά πλάσματα. Σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι φαίνεται πράγματι να έχουν μια εγγενή βιολογική σύνδεση με τα ζώα, καθώς και ένα φυσικό ένστικτο που τους ωθεί να φροντίζουν και να νοιάζονται άλλα ζωντανά πλάσματα. Αυτή η σύνδεση με τον φυσικό κόσμο γίνεται ακόμα πιο προφανής και ξεκάθαρη όταν παρακολουθούμε τον αδάμαστο ενθουσιασμό που εκφράζουν τα παιδιά όταν τους δίνεται η ευκαιρία να αλληλεπιδράσουν με μη ανθρώπινα ζώα. Οι δεσμοί που αναπτύσσουν με τα κατοικίδια, και ο θαυμασμός που τρέφουν για την άγρια φύση, αποτελούν σημαντική ευκαιρία να αναπτύξουν δεξιότητες σημαντικές για τη μετέπειτα ζωή τους. 

Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα παιδιά που λαμβάνουν υποστήριξη από τους γύρω τους σχετικά με την αγάπη τους για τα ζώα, τείνουν επίσης να προεκτείνουν αυτή την αγάπη και σε άλλους ζωντανούς οργανισμούς – σε φυτά, σε έντομα, και φυσικά στους ανθρώπους. Τα παιδιά που λαμβάνουν από νωρίς ευθύνες απέναντι σε ζώα, αναπτύσσουν πιο εύκολα ευαισθησίες σχετικά με την οικολογία και την προστασία του περιβάλλοντος. 

Αντίθετα με τους ενήλικες, οι οποίοι συχνά τείνουν να αποδίδουν αξία στα ζώα για όσα μας παρέχουν (τροφή, μαλλί, δέρμα, συντροφιά), τα παιδιά τείνουν να τους αποδίδουν αξία απλώς επειδή υπάρχουν. Αναγνωρίζουν, δηλαδή, μια εγγενή αξία σε όλα τα ζωντανά πλάσματα, και αισθάνονται τυχερά όταν βρίσκονται κοντά τους. 

Ας ενθαρρύνουμε, λοιπόν, τα παιδιά να ανακαλύπτουν συνεχώς τα ζώα με όλους τους τρόπους που είναι ήδη χαραγμένοι μέσα τους, και ας επιδιώξουμε κι εμείς να ξαναμάθουμε τη φύση, ακολουθώντας το παράδειγμα των σοφών μικρών μας φίλων.