Με αφορμή την πρόσφατη είδηση της διάσωσης μιας άρρωστης αλεπούς στο Καπανδρίτι, πολλοί ίσως αναρωτιούνται ποιοι είναι οι λόγοι που τα συγκεκριμένα άγρια θηλαστικά συναντώνται με τόσο μεγάλη συχνότητα κοντά σε κατοικημένες περιοχές ή ακόμα και μέσα στον αστικό ιστό.

Οι αλεπούδες έχουν εξελιχθεί σε «αστικά» ζώα σε όλη την Ευρώπη, ωστόσο η παρουσία τους ανάμεσα σε κατοίκους ορισμένων πόλεων είναι ακόμα αρκετά ασυνήθιστη, ώστε να προκαλεί έκπληξη και απορίες για το πώς προέκυψε αυτό το φαινόμενο.

Σε ανακοίνωση που είχε δημοσιεύσει πέρυσι, ο σύλλογος προστασίας και περίθαλψης άγριας ζωής ANIMA αναφερόταν στα τηλεφωνήματα και τα μηνύματα που δέχεται καθημερινά για θεάσεις αλεπούδων σε διάφορες περιοχές της Αττικής, από τον Λυκαβηττό και την Ακρόπολη μέχρι τα βόρεια και νότια προάστια. Πολλές από αυτές τις κλήσεις προέρχονται από πολίτες που εντοπίζουν ένα άρρωστο ζώο και ανησυχούν για την υγεία του, ενώ άλλοι καλούντες εκφράζουν την ανησυχία τους για την παρουσία των αλεπούδων εκτός του «φυσικού τους περιβάλλοντος» και τους κινδύνους που αυτή μπορεί να συνεπάγεται.

Μιλώντας πρόσφατα στο petmou.gr και την Αγγελική Μακρή, εκπρόσωπος του ΑΝΙΜΑ εξήγησε γιατί οι Αθηναίοι δεν έχουν τίποτα να φοβούνται από την παρουσία αυτών των γοητευτικών ζώων ανάμεσά τους, και παρείχε χρήσιμες συμβουλές για το πώς πρέπει να αντιδράσουμε – και τι πρέπει να αποφύγουμε – εάν ξαφνικά εμφανιστεί μια αλεπουδίτσα μπροστά μας.

Πολλές από αυτές τις πληροφορίες είναι λίγο πολύ γνωστές στους κατοίκους άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, που όχι μόνο έχουν εξοικειωθεί απόλυτα με την παρουσία των αλεπούδων αλλά τις θεωρούν και κάτι σαν… επίτιμους δημότες των γειτονιών τους. Κάποιοι, μάλιστα, δεν διστάζουν να τους αφήνουν τροφή στα μέρη όπου έχει παρατηρηθεί ότι συχνάζουν, μια πρακτική που δείχνει ωστόσο να διχάζει την επιστημονική κοινότητα.

Κομμάτι της καθημερινότητας και της pop κουλτούρας

Στη Βρετανία, η παρουσία αλεπούδων σε αστικές περιοχές του Νότου είχε ήδη καταγραφεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1930. Η επέκταση αυτών των περιοχών κατά τη μεσοπολεμική περίοδο δημιούργησε ένα νέο, ιδανικό ενδιαίτημα με αφθονία τροφής. Έκτοτε οι αλεπούδες έχουν μετατραπεί σε μόνιμους κατοίκους του Λονδίνου και άλλων βρετανικών πόλεων, και έχουν ενταχθεί με πολλούς τρόπους στην pop κουλτούρα. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η πολυβραβευμένη τηλεοπτική σειρά Fleabag, στην οποία ο γοητευτικός Καθολικός ιερέας που ερωτεύεται η πρωταγωνίστρια είναι πεπεισμένος ότι οι αλεπούδες τον έχουν «βάλει στο μάτι» και τον καταδιώκουν παντού. Η αστεία σχέση του με τις πανταχού παρόντα θηλαστικά – που στη σειρά λειτουργούν πιθανότατα σαν σύμβολο της ερωτικής του επιθυμίας – αντανακλά την περίπλοκη σχέση των Βρετανών με τα συγκεκριμένα πλάσματα: μπορεί κάποιοι να τα λατρεύουν, άλλοι όμως εξακολουθούν να τα βλέπουν σαν ενοχλητικούς εισβολείς.

Εξίσου αισθητή είναι η παρουσία των αλεπούδων και σε άλλες πόλεις, όπως το Βερολίνο. Σύμφωνα με ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2020 στην Berliner Zeitung, τους μήνες του φθινοπώρου μπορεί κανείς να τις συναντήσει όχι μόνο στα πάρκα της γερμανικής πρωτεύουσας, αλλά και σε πολύβουους εμπορικούς δρόμους. Υπάρχει επιστημονική ερμηνεία για αυτό το φαινόμενο, όπως εξηγεί στην εφημερίδα ο ειδικός άγριας ζωής Derk Ehlert. «Πρόκειται για τις λεγόμενες “αλεπούδες του Οκτωβρίου”, οι οποίες γεννήθηκαν την άνοιξη και εκδιώχθηκαν από τις φωλιές τους αυτήν την εποχή. Τα σεξουαλικά ώριμα ζώα πρέπει τώρα να βρουν τη δική τους περιοχή».

Οι νεαρές αλεπούδες πιθανώς πεινούν, αφού οι μέρες που βασίζονταν στη μαμά ή τον μπαμπά για το δείπνο τους έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Αυτό τις κάνει πιο τολμηρές στο να προσεγγίζουν τους ανθρώπους, αποζητώντας τροφή. Σύμφωνα με τον Ehlert, ωστόσο, είναι λάθος να τις ταΐζουν οι κάτοικοι ή οι επισκέπτες του Βερολίνου, και όχι μόνο γιατί απαγορεύεται από την τοπική νομοθεσία: «Αυτή η πρακτική μπορεί να οδηγήσει τα νεαρά ζώα στο να «επαιτούν» πιο επιθετικά τροφή, με δυσάρεστες επιπτώσεις για τους ανθρώπους και τις αλεπούδες.»

Άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν εποικιστεί από τις αλεπούδες – αν και σε μικρότερο βαθμό από τα δύο προηγούμενα παραδείγματα – είναι η Ζυρίχη, οι Βρυξέλλες, το Άμστερνταμ, το Παρίσι, η Ρώμη και η Βαρκελώνη, για να αναφέρουμε κάποιες ενδεικτικά. Εκεί συχνάζουν κυρίως σε προάστια και μεγάλα πάρκα και είναι πιο επιφυλακτικές από τις Βρετανίδες και Γερμανίδες «ξαδέλφες» τους.

Οι κρυφές συνήθειες των αστικών αλεπούδων

Τι ξέρουμε όμως για τις ιδιαίτερες συνήθειες των αλεπούδων που ζουν στις ευρωπαϊκές πόλεις; Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του βρετανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας ρίχνει φως στη «μυστική ζωή» αυτών των σαγηνευτικών και πανέξυπνων πλασμάτων.

Το πιο γνωστό και αναγνωρίσιμο είδος αλεπούς, με την μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση παγκοσμίως, είναι η κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes), η οποία απαντάται και στη χώρα μας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε διαστάσεις ανάμεσα σε όλα τα είδη, με βάρος που μπορεί να φτάσει ή να ξεπεράσει τα 10 κιλά, ανάλογα με την περιοχή. Διαθέτει φουντωτή ουρά και το τρίχωμά της είναι συνήθως κοκκινωπό ή καστανό στη μεγαλύτερη επιφάνεια του σώματός της, λευκό στον λαιμό και την κοιλιά και σκούρο καφέ ή μαύρο στα ποδαράκια της.

Ένα από τα χαρακτηριστικά της κόκκινης αλεπούς, που περιλαμβάνει 45 υποείδη, είναι η εξαιρετική προσαρμοστικότητά της, ικανότητα «κλειδί» για την επιβίωσή της σε διάφορα ημιαστικά και αστικά περιβάλλοντα.

Τι τρώνε

Οι αλεπούδες εντάσσονται στην τάξη των Σαρκοφάγων (Carnivora), μια ομάδα ζώων που εξελίχθηκαν κυρίως για να τρέφονται με κρέας, αν και στην πραγματικότητα είναι παμφάγες και μπορούν να καταναλώσουν σχεδόν οτιδήποτε. Στην ύπαιθρο, η διατροφή των κόκκινων αλεπούδων αποτελείται κατά 95% από κρέας, με συμπληρωματικές τροφές έντομα, σκουλήκια και φρούτα. Στα αστικά περιβάλλοντα όμως, το κρέας αντιπροσωπεύει περίπου το 50% της διατροφής τους, αφού καταναλώνουν πολλά υπολείμματα τροφών που βρίσκουν στα σκουπίδια των ανθρώπων.

Με το πέρασμα των χρόνων οι αλεπούδες έχουν αναπτύξει ανθεκτικό στομάχι και ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα, γεγονός που μειώνει τους κινδύνους από αλλοιωμένα τρόφιμα. Αν και στις πόλεις αναζητούν κυρίως τροφή σε κάδους απορριμμάτων, ενίοτε κυνηγούν πουλιά και μικρά θηλαστικά, όπως αρουραίους και ποντίκια.

Πού ζουν

Οι αλεπούδες σκάβουν λαγούμια για να δημιουργήσουν ασφαλείς υπόγειες φωλιές, τις οποίες χρησιμοποιούν κυρίως για την ανατροφή των μικρών τους. Στις αστικές περιοχές, αυτά τα λαγούμια μπορεί να βρίσκονται κάτω από υπόστεγα, ανάμεσα σε ρίζες δέντρων, μέσα σε θάμνους ή κοντά σε σιδηροδρομικές γραμμές. Οι αλεπούδες επισκέπτονται αυτά τα καταφύγια καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους για προστασία, αν και το καλοκαίρι μπορεί κανείς να τις δει να ξεκουράζονται σε ανοιχτούς χώρους.

Διάρκεια ζωής

Οι κόκκινες αλεπούδες μπορούν να ζήσουν έως και εννέα χρόνια, ωστόσο οι περισσότερες επιβιώνουν μόλις από ένα έως τρία χρόνια, εξαιτίας ασθενειών, τροχαίων και θηρευτών.

Μία πολύ συνηθισμένη αιτία θανάτου των αλεπούδων είναι τα τροχαία ατυχήματα. Ιδιαίτερα ευάλωτες είναι οι νεαρές αλεπούδες την περίοδο που αρχίζουν να εξερευνούν νέα εδάφη και να απομακρύνονται από τη φωλιά. Ορισμένα μικρά, πάντως, επιλέγουν να παραμείνουν κοντά στην οικογένειά τους για όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Υπερασπίζονται την περιοχή τους

Μία οικογενειακή ομάδα μπορεί να οριοθετήσει την περιοχή της, αποτρέποντας την έλευση άλλων αλεπούδων. Το μέγεθος αυτής της περιοχής εξαρτάται κυρίως από τον τύπο του περιβάλλοντος. Αν μια αλεπού απομακρυνθεί από την περιοχή της, είναι πολύ πιθανό ότι μια άλλη θα πάρει τη θέση της μέσα σε λίγες ημέρες. Επιπλέον, η απομάκρυνση αλεπούδων συνήθως οδηγεί σε αύξηση του αναπαραγόμενου πληθυσμού τον επόμενο χρόνο.

Οι αλεπούδες είναι εξαιρετικά προσαρμοστικές και μπορούν να «μετακομίσουν» στα πιο παράξενα μέρη. Το 2011, κι ενώ ο ουρανοξύστης Shard στο Λονδίνο ήταν ακόμα υπό κατασκευή, μια αλεπού εγκαταστάθηκε στον 72ο όροφο, επιβιώνοντας από τα υπολείμματα τροφής που άφηναν οι εργάτες!

Με πληροφορίες από Natural History Museum, GWCT.org