Έχουν οι χιμπατζήδες πολιτισμό; Τι δείχνει νέα έρευνα
Στέλλα Πανοπούλου
27/11/2024
Είναι γνωστό ότι οι χιμπατζήδες διαθέτουν ιδιαίτερη ευφυΐα, και ότι χρησιμοποιούν εργαλεία με δεξιοτεχνικό τρόπο.
Θα μπορούσε, όμως, ο πολιτισμός τους να εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου όπως εξελίσσονται και αναπτύσσονται οι ανθρώπινοι πολιτισμοί; Μια νέα, διεπιστημονική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης υποστηρίζει ότι μερικές από τις πιο προχωρημένες συμπεριφορές των ευρηματικών συγγενών μας ενδέχεται να έχουν περάσει από γενιά σε γενιά σαν “παράδοση”, και να έχουν βελτιωθεί με τον καιρό.
Μπορεί κανείς να πει ότι μέχρι εκεί φτάνει η κουλτούρα των χιμπατζήδων – μέχρι τη χρήση εργαλείων, και δεν μπορεί να εξελιχθεί ώστε να πλησιάσει τις ραγδαίες εξελίξεις της ανθρώπινης ιστορίας. Ο πολιτισμός των χιμπατζήδων δεν έχει εξελιχθεί με τον ίδιο τρόπο, κάτι που δείχνει οτι μόνο οι άνθρωποι διαθέτουν την αξιοθαύμαστη ικανότητα να δημιουργήσουν σύνθετα πολιτισμικά συστήματα.
Παρόλα αυτά, οι επιστήμονες που μελετούν τους συγγενείς μας στο φυσικό τους περιβάλλον, αμφισβητούν την παραπάνω πεποίθηση, υποστηρίζοντας ότι μερικές από τις πιο σύνθετες τεχνολογικές εξελίξεις των χιμπατζήδων (που αφορούν κυρίως τη χρήση πολλαπλών εργαλείων για την εξεύρεση τροφής) έχουν βασιστεί σε προηγούμενες γνώσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν με την πάροδο των χρόνων.
Αναζητώντας γενετικές συνδέσεις
“Καθώς τα περισσότερα εργαλεία των χιμπατζήδων, όπως είναι τα κλαδάκια και οι βλαστοί, είναι φθαρτά, υπάρχουν λίγες καταγραφές της ιστορίας τους για να επιβεβαιώσουν αυτή την υπόθεση – αντίθετα με τις ανθρώπινες περιπτώσεις όπως είναι η εξέλιξη του τροχού ή της τεχνολογίας των υπολογιστών,” είπε η βασική συγγραφέας της έρευνας, Cassandra Gunasekaram, από το Τμήμα Εξελικτικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης.
Στα πλαίσια της νέας έρευνας συνεργάστηκαν ανθρωπολόγοι, πρωτευοντολόγοι, φυσικοί, και γενετιστές από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ζυρίχης, του Αγ. Ανδρέα, της Βαρκελώνης, του Κέμπριτζ, της Κωνσταντίας, και της Βιέννης, αναζητώντας γενετικούς συνδέσμους ανάμεσα στους πληθυσμούς των χιμπατζήδων μέσα στις χιλιετίες. Αυτό επιτεύχθηκε με τη χρήση νέων ανακαλύψεων στον χώρο της γενετικής, και με σκοπό την αποκάλυψη σημείων-κλειδιών της πολιτισμικής ιστορίας των χιμπατζήδων.
Οι συγγραφείς της έρευνας συνέλεξαν πληροφορίες για τα σημάδια γενετικής ομοιότητας ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς χιμπατζήδων, καθώς και μεγάλο εύρος τροφοσυλλεκτικών συμπεριφορών που είχαν χαρακτηριστεί ως πολιτισμικά κληροδοτημένες, από 35 διαφορετικές περιοχές της Αφρικής στις οποίες μελετώνται τα ζώα αυτά. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες κατηγοριοποίησαν αυτές τις συμπεριφορές σε αυτές που δεν απαιτούν εργαλεία, αυτές που απαιτούν απλά εργαλεία, και αυτές που απαιτούν σύνθετα συστήματα εργαλείων.
Γνώσεις που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά
“Ως παράδειγμα ενός τέτοιου συστήματος εργαλείων, οι χιμπατζήδες στην περιοχή του Κονγκό χρησιμοποιούν πρώτα ένα δυνατό ξυλαράκι για να σκάψουν ένα βαθύ τούνελ στο σκληρό έδαφος για να φτάσουν σε μια υπόγεια φωλιά τερμιτών,” εξηγεί η Gunasekaram. “Στη συνέχεια, φτιάχνουν ένα καλάμι “ψαρέματος” σχίζοντας έναν μακρύ βλαστό φυτού με τα δόντια τους για να φτιάξουν μια άκρη που μοιάζει με βούρτσα, την οποία πιέζουν σε ένα σημείο και περνούν μέσα στο τούνελ που έφτιαξαν με επιδεξιότητα. Μετά, την τραβούν έξω και τρώνε τους αμυνόμενους τερμίτες που το έχουν δαγκώσει”.
“Κάναμε την απρόσμενη ανακάλυψη ότι είναι οι πιο σύνθετες τεχνολογίες των χιμπατζήδων – η χρήση ολόκληρων “σετ” εργαλείων – που συνδέει πιο έντονα πληθυσμούς που σήμερα είναι απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλον,” δήλωσε η καθηγήτρια εξελικτικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης Andrea Migliano. “Είναι ακριβώς αυτό που θα προβλέπαμε αν αυτές οι πιο προηγμένες τεχνολογίες ανακαλύπτονταν σπάνια, και ήταν ακόμα πιο απίθανο να ανακαλυφθούν ξανά, με αποτέλεσμα να είναι πιο πιθανό να έχουν μεταδοθεί από ομάδα σε ομάδα”.
Οι γνώσεις που μεταφέρονται με τη μετανάστευση των θηλυκών
Στο συγκεκριμένο είδος, οι σεξουαλικά ώριμες θηλυκές και όχι οι αρσενικοί είναι που μεταναστεύουν σε νέες κοινότητες, με σκοπό την αποφυγή των αιμομιξιών. Έτσι, τα γονίδια εξαπλώνονται όλο και πιο μακριά με το πέρασμα των αιώνων και των χιλιετιών. Οι συγγραφείς της έρευνας κατέληξαν στο ότι αυτές οι θηλυκές που μεταναστεύουν είναι που μοιράζονται τις νέες πολιτισμικές εξελίξεις σε κοινότητες που δεν τις είχαν μέχρι τότε.
Συνεπώς, τα ευρήματα της νέας έρευνας μας δείχνουν ότι οι πολιτισμοί που δημιουργούν οι χιμπατζήδες είναι πιο πολύπλοκοι απ’ ότι νομίζαμε, και ότι οι γνώσεις μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, αλλά και από πληθυσμό σε πληθυσμό, μέσω των μεταναστεύσεων των θηλυκών.
Με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης
