Χιμπατζήδες μητέρα και κόρη ανέπτυξαν νοηματική γλώσσα -Ένα εκπληκτικό φαινόμενο
Στέλλα Πανοπούλου
24/01/2025
Συχνά θεωρούμε ότι η γλώσσα είναι μια δεξιότητα που απαντάται μόνο στους ανθρώπους.
Παρόλα αυτά, τα ζώα δεν σταματούν να μας θυμίζουν ότι, ακόμα κι αν εμείς δεν τα καταλαβαίνουμε πάντα, αυτά επικοινωνούν μεταξύ τους με ποικίλους, ευρηματικούς και σύνθετους τρόπους.
Στο εθνικό πάρκο Kibale στην Ουγκάντα, υπάρχουν δύο πανέξυπνοι χιμπατζήδες που τράβηξαν την προσοχή των ερευνητών με την ιδιαίτερη μέθοδο επικοινωνίας τους. Η Beryl και η κόρη της, Lindsay, έχουν δημιουργήσει μια ιδιαίτερη χειρονομία που δεν χρησιμοποιείται από κανέναν άλλον στην κοινότητά τους. Πρόκειται για μια ιστορία αγάπης, σύνδεσης, και προσαρμογής στο ζωικό βασίλειο, που έχει να μας πει πολλά τόσο για τα πρωτεύοντα ξαδέρφια μας, όσο και για εμάς τους ίδιους.
Μια μοναδική χειρονομία
Όταν η μικρή Lindsay θέλει να σκαρφαλώσει στην πλάτη της μητέρας της ώστε να την κουβαλήσει όπου πηγαίνει, κάνει κάτι που κανείς δεν είχε δει ποτέ στο παρελθόν: βάζει το χέρι της πάνω στο μάτι της Beryl, λέγοντάς της “πάμε!” Το γεγονός που καθιστά τη συγκεκριμένη συμπεριφορά ιδιαίτερα αξιοθαύμαστη, είναι ότι δεν πρόκειται για μια μαθημένη συμπεριφορά που η Lindsay έχει παρατηρήσει στην υπόλοιπη κοινότητα, αλλά για ένα ιδιωτικό σήμα που μοιράζονται μόνο οι δυο τους.
Ο πρωτευοντολόγος Dr. Bas van Boekholt, από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, παρατήρησε για πρώτη φορά αυτή τη χειρονομία το 2022, όταν έκανε έρευνα πεδίου στην κοινότητα χιμπατζήδων Ngogo. Η κοινότητα, την οποία οι ερευνητές παρακολουθούν από τη δεκαετία του 1990, αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για τις ζωές των άγριων χιμπατζήδων. Ακόμα και με δεδομένα δεκαετιών, οι πανέξυπνοι συγγενείς του ανθρώπου δεν παύουν να μας εκπλήσσουν.
Η προέλευση της χειρονομίας της Lindsay ενδέχεται να σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα της μητέρας της, η οποία είναι τυφλή από το ένα μάτι εδώ και χρόνια – πριν καν φτάσει στην κοινότητα Ngogo το 2012. Όπως κάθε περίεργο νήπιο, η Lindsay πιθανότατα έπαιζε με το πρόσωπο της μητέρας της όσο ήταν σκαρφαλωμένη στην πλάτη της Beryl. Με τον καιρό, αυτή η παιχνιδιάρικη αλληλεπίδραση απέκτησε ιδιαίτερο νόημα.
Γύρω στα 3,5 χρόνια της, η Lindsay ξεκίνησε να χρησιμοποιεί συστηματικά τη συγκεκριμένη χειρονομία. Όταν έφτασε τα 4,5, η χειρονομία είχε πια φτάσει στο σημείο να αποτελεί ξεκάθαρο αίτημα για βόλτα. Ενώ κι άλλοι μικροί χιμπατζήδες μιμήθηκαν κάποιες φορές τη χειρονομία, κανένας δεν τη χρησιμοποίησε με την ίδια συνέπεια ή με τον ίδιο σκοπό που το έκανε η Lindsay.
Η ιδιαίτερη γλώσσα και ο συναισθηματικός κόσμος των χιμπατζήδων
Οι χιμπατζήδες είναι διάσημοι για το πλούσιο ρεπερτόριο χειρονομιών που χρησιμοποιούν. Οι ερευνητές έχουν καταγράψει πάνω από 80 χειρονομίες, οι οποίες περιλαμβάνουν τα πάντα, από το να κρατήσουν την παλάμη τους σηκωμένη όταν θέλουν φαγητό, μέχρι να χτυπήσουν τα πόδια τους στο έδαφος όταν θέλουν να πουν “σταμάτα το”. Ενώ οι συγκεκριμένες χειρονομίες συνήθως χρησιμοποιούνται στα πλαίσια μιας κοινότητας, το σήμα που κάνει η Lindsay στη μαμά της βάζοντας το χέρι της πάνω από το μάτι της δεν το μοιράζεται με κανέναν.
Αυτή η ανακάλυψη καθιστά τη συζήτηση σχετικά με τις ρίζες της ανθρώπινης γλώσσας ιδιαίτερα πολυεπίπεδη. Ενώ οι χειρονομίες των χιμπατζήδων δεν πληρούν τις αυστηρές προϋποθέσεις για το τι θεωρείται ανθρώπινη γλώσσα, δείχνουν τους τρόπους με τους οποίους το νόημα και η επικοινωνία μπορούν να προκύψουν μέσα από κοινές εμπειρίες και επαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις. Η ιστορία της Lindsay και της Beryl μας δείχνει ότι, ακόμα και στην άγρια φύση, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των πλασμάτων του πλανήτη μας μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία νέων μορφών έκφρασης και επικοινωνίας.
Πρόκειται, ακόμα, για μια ιστορία αγάπης μεταξύ μιας μητέρας και του παιδιού της – μια ιστορία με την οποία πολλοί/ές από εμάς μπορούμε να συνδεθούμε. Ο σύνθετος και αδιάσπαστος δεσμός που μοιράζονται οι δύο θηλυκοί χιμπατζήδες αποτελεί τρανό παράδειγμα του συναισθηματικού βάθους και της ιδιαίτερης νοημοσύνης που χαρακτηρίζει τα πρωτεύοντα θηλαστικά. Η σύνδεση μητέρας-παιδιού στη συγκεκριμένη περίπτωση μας θυμίζει τα inside jokes, τις μυστικές χειραψίες, και τα γεμάτα νόημα βλέμματα που ανταλλάσσουμε με τους δικούς μας συγγενείς και φίλους, και τα οποία καθιστούν τη σύνδεσή μας μαζί τους μοναδική.
Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για τον πλούσιο συναισθηματικό και νοητικό κόσμο των ζώων, τόσο περισσότερο καταλαβαίνουμε ότι, παρά τις εμφανείς διαφορές μας, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε τελικά και τόσο ξεχωριστοί. Η ποικιλία των πλασμάτων που ζουν στον πλανήτη μας είναι ασύλληπτη, και οι ιδιαίτερες ικανότητες των ζώων, των πουλιών, των ψαριών και των εντόμων δεν μπορούν παρά να μας συγκινούν και να μας εμπνέουν ώστε να τα αντιμετωπίζουμε με σεβασμό.
Την επόμενη φορά που θα χρειάζεστε κάτι να σας τονώσει την πίστη σας στη ζωή, λοιπόν, θυμηθείτε ότι κάπου στην Ουγκάντα, μια μητέρα και μια κόρη φτιάχνουν τη δική τους γλώσσα μέσα από τις κοινές τους εμπειρίες, με σκοπό αυτό που όλοι/ες επιδιώκουμε: την επικοινωνία.
Με πληροφορίες από New York Times
