Κανείς δε θέλει να πονάει.

Ο πόνος μας προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και θα προτιμούσαμε, αν αυτό ήταν δυνατό, να μη βιώσουμε ποτέ μια τέτοια κατάσταση.

Είναι αντικείμενο μεγάλης συζήτησης και μελέτης εδώ και αιώνες, όχι μόνο για εμάς τους ανθρώπους αλλά και για τα ζώα. Το ζήτημα για το αν υπάρχουν πλάσματα στο ζωικό βασίλειο που δεν αισθάνονται πόνο, εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα τόσο για τη βιολογική μελέτη όσο και για την ηθική. Και πιο συγκεκριμένα, θέτει ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη μεταχείριση των ζώων με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.

Καθώς οι επιστημονικές έρευνες και μελέτες προχωρούν και οι γνώσεις μας εμβαθύνουν, είμαστε σε θέση να έχουμε μια εικόνα του τρόπου με τον οποίο τα διάφορα είδη βιώνουν και ανταποκρίνονται στον πόνο.

Στο AnimalWised εξετάζουν την αντίληψη του πόνου στο ζωικό βασίλειο και το ερώτημα αν τα ζώα νιώθουν ή όχι πόνο. Εξετάζουν, επίσης, τις διαφορές στις αντιδράσεις τους όταν βιώνουν καταστάσεις δυσφορίας και ενόχλησης καθώς και τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν.

Υπάρχουν ζώα που δεν αισθάνονται πόνο;

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα περισσότερα ζώα έχουν την ικανότητα να βιώνουν κάποιας μορφής πόνου. Και αυτό τους παρέχει ένα πολύ σημαντικό εξελικτικό πλεονέκτημα καθώς ο πόνος τους επιτρέπει να αποφεύγουν τυχόν κινδύνους του περιβάλλοντος και σωματικές βλάβες.

Τι είναι, όμως, ο πόνος;

Ο πόνος είναι ένα αίσθημα δυσφορίας που βιώνεται συναισθηματικά και αισθητηριακά. Δεδομένου ότι εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας, είμαστε σε θέση να αναφέρουμε πότε και τι αισθανόμαστε. Επίσης, επειδή είμαστε συναισθηματικά όντα, βιώνουμε τις καταστάσεις διαφορετικά απ’ ό,τι τα ζώα, τα οποία θεωρούνται λιγότερο σύνθετα συναισθηματικά. Γι’ αυτό το λόγο, θεωρούμε ότι η αντίληψη και η αντίδραση του πόνου διαφέρουν σημαντικά μεταξύ ανθρώπινων και μη ζώων.

Το νευρικό σύστημα ορισμένων ζώων δεν είναι τόσο αναπτυγμένο όσο άλλων. Είναι αρκετά υποανάπτυκτο, και διαφέρει από το σύνθετο νευρικό σύστημα άλλων ζώων, όπως είναι των θηλαστικών για παράδειγμα. Επομένως, βιώνουν το πόνο σε ελάχιστο βαθμό ή μπορεί και καθόλου. Ή τουλάχιστον τον πόνο όπως τον ξέρουμε εμείς οι άνθρωποι.

Αυτό γεννά το ακόλουθο, πολύ σημαντικό ερώτημα: Νιώθουν τα ζώα πόνο ή είναι απλώς μια αντανακλαστική ενέργεια;

Για να καταλάβουμε τη διαφορά του αισθήματος πόνου σε ανθρώπους και ζώα, θα δώσουμε το εξής παράδειγμα. Το καφέ καβούρι(Cancer pagurus), θα κόψει το ίδιο του το χέρι αν νιώσει ότι απειλείται ή αν έχει παγιδευτεί και θα συνεχίσει την πορεία του κανονικά, χωρίς να δείξει εμφανή σημάδια πόνου.

Ένας άνθρωπος δεν θα ήταν σε θέση να κάνει κάτι παρόμοιο, χωρίς να εμφανίσει σημάδια και εκφράσεις πόνου.

Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες μελέτες που αμφισβητούν το γεγονός ότι τα καβούρια δεν αισθάνονται έστω και μια μικρή ενόχληση.

Τα αποτελέσματα μιας άλλης μελέτης δείχνουν ότι στην παραπάνω κατάσταση, ο κάβουρας βιώνει μια ταχεία αύξηση των επιπέδων γλυκόζης και γαλακτικού οξέος, που υποδηλώνουν ότι νιώθει πόνο.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο δε μπορεί να αποδειχτεί.

Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι αυτές οι αυξήσεις απλώς διευκολύνουν τη διαφυγή του.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες της διαφοροποίησης του αισθήματος πόνου είναι το διαφορετικό νευρικό σύστημα των σπονδυλωτών και ασπόνδυλων ζώων. Τα μεν πρώτα έχουν ένα αρκετά περίπλοκο νευρικό σύστημα, ενώ τα δεύτερα έχουν πολύ πιο απλό. Ακόμα όμως και τα σπονδυλωτά ζώα δεν έχουν τα ίδια νεύρα όπως εμείς.

Κάποια ζώα δεν έχουν κεντρικό εγκέφαλο όπως τα δίθυρα μαλάκια. Παρά τη σημαντική αυτή έλλειψη, είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε κινδύνους, κλείνοντας το σκληρό κέλυφός τους. Αυτή η αντίδραση είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να γίνει κατανοητή.

Ακόμα και μερικοί απλούστεροι οργανισμοί όπως είναι οι μέδουσες, έχει αποδειχτεί ότι έχουν αποκρίσεις σε επιβλαβή ερεθίσματα, παρά το αρκετά απλό τους νευρικό σύστημα.

Τελικά υπάρχουν ζώα που δε νιώθουν πόνο;

Η απάντηση είναι ότι ακόμα δεν γνωρίζουμε. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τα ζώα βιώνουν τον πόνο τους διαφορετικά, αλλά ο βαθμός που αισθάνονται ή δεν αισθάνονται πόνο είναι άγνωστος. Και αυτό συμβαίνει γιατί έχουν διαφορετικά νευρικά συστήματα και είναι αρκετά δύσκολο και πολύπλοκο να εξηγηθούν. Μερικά πλάσματα είναι περισσότερο ευαίσθητα στον πόνο και παρουσιάζουν διαφορετικές αντιδράσεις σε επώδυνα ερεθίσματα.

Τα ζώα με λιγότερο αναπτυγμένα νευρικά συστήματα είναι τα ασπόνδυλα οπότε μπορεί να έχουν λιγότερο έντονες αντιδράσεις στον πόνο ή λιγότερο εμφανείς.

Επίσης, υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία όσον αφορά τα αισθητήρια τους όργανα.

Υπάρχουν πολλά ασπόνδυλα ζώα που διαθέτουν νοσηροϋποδοχείς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο θαλάσσιος γυμνοσάλιαγκας (γένος Aplysia). Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι οι νοσηροϋποδοχείς που διαθέτουν οι θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες και ορισμένα οστεά ψάρια είναι παρόμοιοι με εκείνους των θηλαστικών. Ενώ αυτό υποδηλώνει ότι μπορούν να αισθάνονται πόνο με τον ίδιο τρόπο όπως τα θηλαστικά, πολλά από αυτά δε διαθέτουν κεντρικό εγκέφαλο, γεγονός που υποδηλώνει το αντίθετο. Είναι, επίσης, πιθανό οι αντιδράσεις του πόνου να είναι λιγότερο εμφανείς στους ανθρώπους.

Ορισμένα ζώα μπορεί να έχουν υψηλή ανοχή στον πόνο χωρίς να δείχνουν εμφανή σημάδια δυσφορίας. Κάτι απολύτως φυσιολογικό, καθώς κατά τη διάρκεια της εξέλιξης ανέπτυξαν ένα ευρύ φάσμα στρατηγικών για να επιβιώσουν. Αυτές οι στρατηγικές μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και ανταποκρίνονται στον πόνο.

Υπάρχουν και κάποια ζώα που μπορεί να δίνουν προτεραιότητα σε άλλες μορφές επιβίωσης, όπως η αναπαραγωγή ή η αναζήτηση τροφής, έναντι των αντιδράσεων στον πόνο.

Επιπλέον, η κατανόηση του πόνου στα ζώα βασίζεται συχνά σε περιορισμένες παρατηρήσεις και ελλιπείς έρευνες. Οπότε, δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως την αντίδρασή τους στον πόνο.

Ποιο είναι το συμπέρασμα;

Το συμπέρασμα είναι ότι ο ισχυρισμός πως τα ζώα δεν αισθάνονται πόνο είναι ένα εντελώς αμφιλεγόμενο θέμα και δε μπορεί να υποστηριχτεί από αδιάσειστα επιστημονικά στοιχεία.

Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ζώα όπως τα μαλάκια, τα σαλιγκάρια και οι πεταλούδες δεν αισθάνονται πόνο.

Δεν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι αυτό είναι αλήθεια. Αυτό που υποθέτουμε είναι ότι νιώθουν πόνο αλλά όχι με τον τρόπο που τον αισθανόμαστε εμείς οι άνθρωποι. Όλα τα ζώα έχουν νευρικό σύστημα και υποδοχείς που τους επιτρέπουν να ανιχνεύουν και να αντιδρούν σε ερεθίσματα καθώς εξαρτάται η επιβίωσή τους και η ευημερία τους από αυτό.

Συνεχείς έρευνες προσπαθούν να ρίξουν φως στις ικανότητες των ζώων να αισθάνονται και να ανταποκρίνονται στον πόνο. Είναι πολύ σημαντικό να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα καθώς είναι υψίστης σημασίας σε ηθικό επίπεδο.

Ένα παράδειγμα για να εξηγήσουμε τη σπουδαιότητα αυτών των ερευνών είναι το καφέ καβούρι που αναφέραμε παραπάνω. Υπάρχουν άνθρωποι που πιάνουν ζωντανά καβούρια και αφαιρούν ένα από τα νύχια τους πριν τα επιστρέψουν στο νερό. Δεδομένου ότι τα καβούρια είναι σε θέση να αναγεννήσουν το χαμένο τους άκρο, πολλοί θεωρούν ότι αυτός είναι ένας τρόπος για να συγκεντρώσουν μια ψαριά, χωρίς να χρειαστεί να σκοτώσουν το ζώο. Ωστόσο, το ερώτημα αν αισθάνονται πόνο μπορεί να υποδηλώνει ότι η πρακτική αυτή είναι απόλυτα σκληρή, μεταξύ άλλων ζητημάτων που εγείρει.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να περιμένουμε μελλοντικές έρευνες.