Το 2011, ένα ζεύγος celebrity έκανε πρωτοσέλιδα με την είδηση του χωρισμού του.

Δεν μιλάμε για τον Άστον Κούτσερ και την Ντέμι Μουρ, ούτε για την Τζένιφερ Λόπεζ με τον Μαρκ Άντονι, αλλά για τον απρόσμενο χωρισμό των 115χρονων χελωνών Γκαλαπάγκος Μπίμπι και Πόλντι, στον ζωολογικό κήπο ερπετών Χαπ στην Αυστρία.

Έχοντας περάσει σχεδόν έναν αιώνα ως ζευγάρι, η Μπίμπι δάγκωσε ξαφνικά το καβούκι του Πόλντι, και συνέχισε να του επιτίθεται μέχρι που το προσωπικό του ζωολογικού κήπου αναγκάστηκε να τον μεταφέρει σε άλλο χώρο.

Στη φύση, οι χελώνες Γκαλαπάγκος δεν είναι μονογαμικές, επομένως ήταν αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι η Μπίμπι και ο Πόλντι πέρασαν τόσα χρόνια μαζί, παρότι δεν έκαναν παιδιά. Προσπάθειες που έγιναν για την επανένωσή τους δεν στέφθηκαν με επιτυχία.

Γιατί, άραγε, χωρίζουν τα ζευγάρια; Το ερώτημα αυτό έχει εμπνεύσει πολλές μπαλάντες και “καψουροτράγουδα” στους ανθρώπους, έχει μελετηθεί από επιστήμονες, και έχει προβληματίσει φιλοσόφους και λογοτέχνες.

Φυσικά, για να χωρίσει ένα ζευγάρι, σημαίνει ότι δύο άνθρωποι – ή δύο ζώα – είναι μαζί. Στα πλαίσια της κοινωνικής μονογαμίας, δύο ζώα ζουν μαζί και αναπτύσσουν στενούς δεσμούς, στους οποίους αναφερόμαστε ως ζευγάρια, αν και το ζήτημα της σεξουαλικής μονογαμίας είναι διαφορετικό. Στα θηλαστικά, οι άνθρωποι βρίσκονται μεταξύ των εξαιρέσεων. Μόνο το 10% των θηλαστικών είναι κοινωνικά μονογαμικά.

Αυτό το χαμηλό ποσοστό εξηγείται βάσει της διαφοροποίησης στη γονεϊκή συμμετοχή μεταξύ των αρσενικών και των θηλυκών ζώων, όπως επισημαίνει ο εξελικτικός οικολόγος και καθηγητής Σάιμον Γκρίφιθ. Στα περισσότερα είδη θηλαστικών, η γονεϊκή φροντίδα προέρχεται κυρίως από τη μητέρα, η οποία επενδύει στην αναπαραγωγή και στην ανατροφή των μικρών.

“Σε πολλά θηλαστικά, δεν υπάρχει γονεϊκή φροντίδα από τον μπαμπά,” εξηγεί ο Γκρίφιθ. “Μπορεί να φυλάει λίγο την περιοχή, αλλά… δεν μπορεί να προσφέρει πολλά στο παιδί. Στα πτηνά, είναι τελείως διαφορετικά τα πράγματα. Ο μπαμπάς μπορεί να συμβάλλει εξίσου με τη θηλυκιά στην παροχή της τροφής. Γι’ αυτό τα πουλιά τείνουν να δένονται σε ζευγάρια και τα θηλαστικά όχι.”

Πριν αναπτυχθούν μέθοδοι ταυτοποίησης της πατρότητας, τα δεδομένα έδειχναν ότι τα πουλιά ως ομάδα ήταν κυρίως σεξουαλικώς μονογαμικά, όπως εξηγεί ο καθηγητής και εξελικτικός οικολόγος Ραούλ Μάλντερ.

“Εάν κοιτάξεις το αν ζευγαρώνει ή όχι ένα συγκεκριμένο είδος, και για πόσο ζευγαρώνει, και για πόσο μένουν οι σύντροφοι μαζί, και ταξινομήσεις όλα τα γνωστά πουλιά, θα φτάσεις σε ένα ποσοστό της τάξης του 90%”, λέει ο Μάλντερ.

Αφού αναπτύχθηκαν τεχνικές γενετικού ελέγχου της πατρότητας, όμως, οι επιστήμονες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα πουλιά δεν ήταν τόσο πιστά στους συντρόφους τους όπως πίστευαν πριν. Ότι, δηλαδή, η κοινωνική και η σεξουαλική μονογαμία δεν πήγαιναν απαραίτητα πακέτο.

Συνολικά, όμως, τα πουλιά στην Αυστραλία τείνουν να χωρίζουν λιγότερο από τα πουλιά στην Ευρώπη, λέει ο Γκρίφιθ. Οι στενοί δεσμοί είναι αναγκαίοι, στην περίπτωση των πρώτων, για να επιβιώσουν τα πουλιά στις πιο δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες. Στο βόρειο ημισφαίριο η εποχή του ζευγαρώματος μπορεί να προβλεφθεί χρονικά, και συνδέεται με τη διάρκεια της ημέρας, αλλά στην Αυστραλία η επιλογή να ζευγαρώσουν δύο πουλιά βασίζεται και σε κλιματικούς παράγοντες.

“Κάποιες χρονιές, στην κυριολεξία δεν βρέχει καθόλου και τίποτα δεν φυτρώνει, και τα πουλιά και τα ζώα που ζουν εκεί δεν μπορούν να ζευγαρώσουν,” εξηγεί ο Γκρίφιθ για την Αυστραλία.

Το πουλί που είναι πιο γνωστό για τη μονογαμική του συμπεριφορά είναι το άλμπατρος, που μπορεί να ζήσει μέχρι 50 χρόνια και συνήθως ζευγαρώνει για μια ζωή. Πρόκειται για πτηνά που αργούν πολύ να ζευγαρώσουν. Αν ένα άτομο χάσει τον σύντροφό του, μπορεί να του πάρει χρόνια μέχρι να φτάσει στο σημείο να ζευγαρώσει ξανά.

Αντίθετα, για μέλη των ειδών που ζουν λίγο μπορεί να είναι πιο εύκολο να αφήσουν τον σύντροφό τους για να βελτιστοποιήσουν τις δυνατότητες ζευγαρώματος. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Ρουιτζιάο Σαν, το ποσοστό “διαζυγίων” στα άλμπατρος είναι περίπου 10%. Όσο για τον αυτοκρατορικό πιγκουίνο, παρότι είναι σεξουαλικά μονογαμικός όσο έχει σύντροφο, το ποσοστό “διαζυγίων” ανέρχεται στο 80%.

Άλλοι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν τα ζώα στον χωρισμό (ή στην αλλαγή συντρόφου, όπως αποκαλούν οι επιστήμονες αυτή τη συμπεριφορά), είναι τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, και οι προβληματικές αναλογίες των φύλων. Και οι δύο αυτοί παράγοντες οδηγούν σε ανταγωνισμό για την κατάκτηση συντρόφων, προκαλώντας τα άτομα που ανήκουν στο φύλο που μειοψηφεί να ζευγαρώσουν με κάποιον πιο ελκυστικό σύντροφο.

Ακόμα, οι έρευνες δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή συμβάλλει σημαντικά στα “διαζύγια”. Τα πουλιά του είδους Pagodroma Nivea, τα οποία επίσης μελετά η Σαν, έχει αποδειχθεί ότι χωρίζουν πιο συχνά όταν πέφτει πολύ χιόνι στην Ανταρκτική όπου ζουν, καθώς τα αυγά παγώνουν οδηγώντας σε αποτυχημένες γονιμοποιήσεις.

Η ερευνητική δουλειά της Σαν δείχνει ότι το λιώσιμο των πάγων πρόκειται επίσης να επηρεάσει τη θνησιμότητα διάφορων ειδών στο μέλλον, αναταράσσοντας την ισορροπία μεταξύ των φύλων. “Θα έχουμε πολλούς αρσενικούς σε έναν πληθυσμό, και λιγότερες θηλυκές διαθέσιμες για να ζευγαρώσουν μαζί τους,” λέει η Σαν.

Ένα ακόμα παράδειγμα αύξησης στα ποσοστά “διαζυγίων” λόγω κλιματικής αλλαγής είναι τα μαυρόφρυδα άλμπατρος, που χωρίζουν περισσότερο όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία των νερών. Επομένως, βλέπουμε ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί, εκτός των υπόλοιπων συνεπειών της, να οδηγήσει και στην αύξηση των χωρισμών μεταξύ μονογαμικών πουλιών και ζώων.