Πότε ήταν η τελευταία φορά που λάβατε email από ένα πρωτεύον θηλαστικό;

Σύμφωνα με την Breanne Cyr, εθελόντρια στην εταιρεία Primates Incorporated, πιθανότατα πολύ πρόσφατα καθώς, μαζί με τους πίθηκους και τις μαϊμούδες, είμαστε κι εμείς οι άνθρωποι πρωτεύοντα θηλαστικά. Παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι, οι πίθηκοι και οι μαϊμούδες διαφέρουν μεταξύ τους σε πολλά σημεία, ως πρωτεύοντα θηλαστικά μοιραζόμαστε πολλά κοινά χαρακτηριστικά που μας ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα ζώα.

Ποιες είναι, άραγε, αυτές οι ομοιότητες και οι διαφορές; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί ως ανθρώπους από τα μαλλιαρά και πανέξυπνα ξαδέρφια μας;

Τα κοινά μας χαρακτηριστικά

Τα πρωτεύοντα θηλαστικά μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους. Για παράδειγμα, τα μάτια τους βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του προσώπου τους και είναι κοντά το ένα στ’ άλλο, δημιουργώντας τρισδιάστατη και έγχρωμη όραση. Με αυτή τη βελτίωση των οπτικών τους ικανοτήτων, τα περισσότερα πρωτεύοντα βασίζονται λιγότερο στην όραση από τα άλλα θηλαστικά, με αποτέλεσμα να έχουν αποκτήσει μικρότερες μύτες κατά τη διάρκεια της εξέλιξης. Ακόμα, σχεδόν όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά διαθέτουν 10 δάχτυλα στα χέρια και 10 στα πόδια, αντιτακτούς αντίχειρες, και μπορούν να πιάνουν αντικείμενα. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά μας επιτρέπουν να χειριζόμαστε το φαγητό μας καθώς και άλλα αντικείμενα και εργαλεία με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία.

Σε σχέση με τα υπόλοιπα ζώα με αντίστοιχο μέγεθος, τα πρωτεύοντα θηλαστικά έχουμε μεγαλύτερες περιόδους κύησης, μεγαλύτερη παιδική ηλικία, και ζούμε περισσότερο. Επιπλέον, οι εγκέφαλοί μας είναι αναλογικά μεγαλύτεροι.

Οι μεγάλοι πίθηκοι – οι χιμπατζήδες, οι μπονόμπο, οι γορίλες, και οι ουραγκοτάγκοι – είναι οι κοντινότεροι συγγενείς των ανθρώπων. Στην πραγματικότητα μοιραζόμαστε το 98% του DNA μας με τους χιμπατζήδες και τους μπονόμπο, και είμαστε πιο κοντινοί συγγενείς μαζί τους απ’ ότι αυτοί είναι με τους γορίλες ή με οποιοδήποτε άλλο πρωτεύον θηλαστικό. Με τους μακάκους μουλάτους, ενδεικτικά, μοιραζόμαστε το 93% του DNA μας.

Όλα τα οστά των ανθρώπων και των πιθήκων είναι ίδια, αν και μπορεί να διαφέρουν σε σχήμα ή μέγεθος. Ακόμα, μοιραζόμαστε την ίδια κατανομή των εσωτερικών οργάνων. Κατά μέσο όρο, τα αρσενικά πρωτεύοντα είναι κατά 5-10% μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα θηλυκά, και πιο μυώδη. Αντίθετα με τις περισσότερες μαϊμούδες, ούτε οι άνθρωποι ούτε οι πίθηκοι έχουμε εξωτερική ουρά. Επίσης, μοιραζόμαστε ακόμα περισσότερες κοινές ασθένειες με τους πιθήκους απ’ ότι με τις μαϊμούδες, και έχουμε κάποιες κοινές ομάδες αίματος.

Οι διαφορές μας

Πόσο διαφορετικοί είμαστε, όμως, από τους πιθήκους; Πριν την ανακάλυψη της Jane Goodall, ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν ξυλαράκια για να ψαρέψουν τερμίτες, πολλοί επιστήμονες θεωρούσαν ότι το ειδοποιό χαρακτηριστικό των ανθρώπων ήταν η ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε εργαλεία. Παρόλα αυτά, σήμερα γνωρίζουμε ότι πολλά ζώα κατασκευάζουν και χρησιμοποιούν εργαλεία, επομένως αυτό που μας ξεχωρίζει ως ανθρώπους είναι μια σύνθετη μείξη σωματικών και ψυχολογικών παραγόντων.

Σε σωματικό επίπεδο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι τρεις φορές μεγαλύτερος από τον εγκέφαλο ενός πιθήκου. Εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε καλυμμένοι με πυκνό τρίχωμα, και η ανατομία μας διαφέρει, επιτρέποντάς μας να περπατάμε στα δύο πόδια. Για παράδειγμα, τα πόδια μας είναι αναλογικά μακρύτερα απ’ ό,τι των πιθήκων, και τα χέρια μας είναι συγκριτικά πιο κοντά και αδύναμα. Τα πέλματά μας είναι αναλογικά μακρύτερα κι έχουν αναπτύξει καμάρες. Ταυτόχρονα, έχουμε χάσει την ικανότητα να χρησιμοποιούμε τα πέλματά μας για να πιάνουμε και να χειριζόμαστε αντικείμενα τόσο αποτελεσματικά όσο μπορούν οι πίθηκοι.

Όσον αφορά στην αναπαραγωγή και στους απογόνους, ο τοκετός είναι πολύ πιο δύσκολος και επικίνδυνος στους ανθρώπους απ’ ό,τι στους πιθήκους, διότι τα ανθρώπινα βρέφη γεννιούνται με αναλογικά μεγαλύτερο μέγεθος απ’ αυτά των πιθήκων. Τα ανθρώπινα μωρά γεννιούνται, όμως, λιγότερο ώριμα, και ανίκανα να αυτοεξυπηρετηθούν και να κρατηθούν πάνω στη μαμά τους μόνα τους. Έτσι, τα μωρά των ανθρώπων είναι πιο ευάλωτα σε κινδύνους. Τέλος, παρότι οι θηλυκοί πίθηκοι μπορούν να γεννήσουν μωρά ακόμα και όταν μεγαλώνουν πολύ σε ηλικία, οι άνθρωποι χάνουν αυτή την ικανότητα όταν μπαίνουν στην εμμηνόπαυση.

Γνωστικά, οι πίθηκοι και οι άνθρωποι διαφέρουν αρκετά. Οι πίθηκοι έχουν νοημοσύνη αντίστοιχη με αυτήν που έχει ένα τρίχρονο-τετράχρονο παιδί. Όπως και οι άνθρωποι, οι πίθηκοι μπορούν να αναγνωρίσουν άλλα άτομα και κατανοούν τι σχέσεις έχουν άλλοι πίθηκοι μεταξύ τους. Αναγνωρίζουν και κατανοούν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, και οδηγούνται σε συμπεράσματα χρησιμοποιώντας τη λογική. Οι πίθηκοι μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον, αλλά δίνουν πολύ λιγότερη έμφαση στην εμπρόθετη διδασκαλία – η οποία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων πολιτισμών.

Οι πίθηκοι διαθέτουν πολιτισμό με την έννοια ότι συγκεκριμένες συμπεριφορές και πληροφορίες μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, αλλά δεν βασίζονται σε αυτόν, και δεν αναπτύσσεται με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσονται οι ανθρώπινοι πολιτισμοί. Κομμάτι της ανθρώπινης κουλτούρας αποτελεί το γεγονός ότι οι άνθρωποι συνεργάζονται για να παράξουν όλο και πιο σύνθετες αλληλεπιδράσεις, ιδέες και τεχνολογίες.

Παρότι οι πίθηκοι είναι ιδιαίτερα ευφυείς, δεν διαθέτουν την εκτεταμένη λεκτική επικοινωνία και τη σύνθετη κοινωνική οργάνωση των ανθρώπων. Οι άνθρωποι είναι τα μοναδικά ζώα που δημιουργούν και χρησιμοποιούν σύμβολα ή λέξεις για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Αυτό μας επιτρέπει να επικοινωνούμε και να ζούμε σε σύνθετες κοινωνίες εντός των οποίων κατανοούμε ο ένας τον άλλον βάσει νοητικών κατασκευών που δημιουργούμε μέσω της γλώσσας. Παρότι κάποιοι πίθηκοι έχουν εκπαιδευτεί ώστε να χρησιμοποιούν κάποιες μορφές γλώσσας για την επικοινωνία τους, οι άνθρωποι είμαστε οι μόνοι που επικοινωνούμε και μοιραζόμαστε γνώσεις και ιδέες με τρόπο που μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε πολιτισμό.

Για παράδειγμα, είμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε πολιτισμικές οντότητες όπως είναι ο γάμος, οι τίτλοι ιδιοκτησίας, και τα πολιτικά κόμματα, οι οποίες γίνονται κατανοητές εντός μιας κοινωνίας με τη χρήση συμβόλων. Αντίθετα με τους πιθήκους, ζούμε και επικοινωνούμε σε μεγάλο βαθμό μαζί με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε, και μπορούμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας χωρίς καν να βρισκόμαστε ο ένας κοντά στον άλλον (για παράδειγμα χρησιμοποιώντας το ταχυδρομείο, το τηλέφωνο, ή το ίντερνετ). Ακόμα, η χρήση της ζωγραφικής, του σχεδίου, και του γραπτού λόγου, μας επιτρέπουν να μοιραζόμαστε την επικοινωνία μας με τις υπόλοιπες γενιές με τρόπο που οι πίθηκοι δεν μπορούν.  

Τελευταίες σκέψεις

Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που μας ενώνουν αλλά και πολλά που μας διαφοροποιούν από αυτά τα υπέροχα ζώα. Οι πίθηκοι και οι μαϊμούδες είναι πολύ κοντινοί συγγενείς μας, και η ευφυία που τους χαρακτηρίζει είναι αξιοθαύμαστη και ιδιαίτερη.

Με πληροφορίες από Primates Incorporated