Οι οικόσιτες γάτες είναι το πιο δημοφιλές κατοικίδιο στον κόσμο.

Πάνω από 600 εκατομμύρια γάτες ζουν ανάμεσα στους ανθρώπους παγκοσμίως. Αναρωτηθήκατε ποτέ, όμως, ποια είναι η προέλευσή τους; Από πού μας ήρθαν οι αγαπημένες μας αιλουροειδείς σύντροφοι, και τι ταξίδια έκαναν για να φτάσουν σ’ εμάς;

Η γάτα του Σιυλλουρόκαμπου

Η πλήρης κατανόηση σχετικά με την προέλευση των εξημερωμένων γατών παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Δεν είναι εντελώς ξεκάθαροι οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι εξημέρωσαν τις γάτες καθώς, αντίθετα με τα υπόλοιπα ζώα που εξημερώθηκαν, οι γάτες δεν είχαν να προσφέρουν κανένα αγαθό πέρα από την παρέα τους. Αλλά, άραγε, γι’ αυτό δεν τις θέλουμε και τις αγαπάμε;

Σύμφωνα με την Melinda Zeder, Αμερικανίδα αρχαιολόγο και Επίτιμη Επιμελήτρια στο Τμήμα Ανθρωπολογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Ινστιτούτου Smithsonian στη Washington, και πρόεδρο του Παγκοσμίου Συμβουλίου για την Αρχαιοζωολογία: «Η διαδικασία και η χρονολόγηση της εξημέρωσης των γατών έχει υπάρξει τρομαχτικά δύσκολο να καταγραφεί.»

Οι ερευνητές πίστευαν, μέχρι πρότινος, ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν ο πρώτος λαός που είχε γάτες ως κατοικίδια, με τις παλαιότερες ενδείξεις να φτάνουν μέχρι 3600 χρόνια πριν. Τα αρχαιολογικά και γενετικά ευρήματα των τελευταίων 10 χρόνων, όμως, οδήγησαν σε διαφορετικά συμπεράσματα, και μας έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για την προέλευση της γάτας και την εξέλιξη της σχέσης της με τους ανθρώπους.

Γάλλοι αρχαιολόγοι εξέτασαν τα οστά ενός ανθρώπου και μίας γάτας που βρέθηκαν θαμμένοι μαζί με κοχύλια, γυαλισμένες πέτρες, και άλλα διακοσμητικά, σε έναν τάφο 9500 ετών στην Κύπρο. Αυτό το εύρημα προέρχεται από το Νεολιθικό χωριού του Σιυλλουρόκαμπου. Το συγκεκριμένο εύρημα είναι κατά 4000 έτη παλαιότερο από τις πρώτες ενδείξεις οικόσιτης γάτας που είχαν βρεθεί στην Αίγυπτο. Ο αρχαιολόγος του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού Jean-Denis Vigne, και οι συνάδελφοί του, περιέγραψαν τα ευρήματά τους στο επιστημονικό περιοδικό Science.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η από κοινού ταφή υποδεικνύει έναν έντονο δεσμό ανάμεσα στον άνθρωπο και στη γάτα, καθώς και την πιθανότητα αυτή η γάτα να είναι η πρώτη γάτα-κατοικίδιο που έχει βρεθεί στον κόσμο. Η Zeder επισημαίνει: «Με την απουσία ενός κολάρου γύρω απ’ το λαιμό της, η σκόπιμη ανάμιξη αυτού του ζώου με τον άνθρωπο υποδεικνύει ότι οι γάτες είχαν μια ιδιαίτερη θέση στην καθημερινή ζωή, και στη μετά θάνατο ζωή, των κατοίκων του Σιυλλουρόκαμπου.»

Πνευματική σημασία

Τα αρχαιότερα τεκμήρια που έχουμε σχετικά με την εξημέρωση των γατών έρχονται από την αρχαία Αίγυπτο. Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, οι Αιγύπτιοι φαίνεται πως εξημέρωναν και εξέτρεφαν αιλουροειδή με σκοπό να παράξουν ένα νέο, ξεχωριστό είδος, κατά τον 20ο και 19ο αι. π.Χ. Είναι γνωστό πως οι γάτες κατέχουν εξέχουσα θέση στην Αιγυπτιακή μυθολογία ως θεές, όπως η Μπαστέτ και η Σεκμέτ. Οι αρχαιότερες γάτες στην τέχνη και οι αρχαιότερες μούμιες γατών χρονολογούνται περίπου 4000 έτη πίσω. Παρόλα αυτά, οι ερευνητές έχουν βρει στοιχεία που υποδεικνύουν την εξημέρωση γατών και χρονολογούνται έως 10000 πίσω (τοιχογραφίες και αγγεία), κατά τη Νεολιθική περίοδο. Ο Vigne σημειώνει ότι αυτά τα ευρήματα αποτελούν τεκμήρια για την πνευματική/θρησκευτική σημασία των γατών στη ζωή των ανθρώπων.

Πιο πρόσφατα ανακαλύφθηκαν σαγόνια γάτας και άλλα οστά που συνδέονται με τους Νεολιθικούς οικισμούς της Κύπρου αλλά δεν συνδέονται άμεσα με ανθρώπινες ταφές, λέει ο Vigne. Οι γάτες δεν είναι ενδημικές στην Κύπρο, και θεωρείται ότι οι άνθρωποι τις μετέφεραν στο νησί. Δεν είναι ξεκάθαρο το αν οι πρώτοι άνθρωποι που έφεραν τις γάτες στην Κύπρο τις είχαν κιόλας εξημερώσει.

Συμβιωτική εξημέρωση

Η Zeder, η οποία είναι και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Επιτροπής για την Έρευνα και την Εξερεύνηση της Κοινότητας του National Geographic, εισάγει τη σοβαρή πιθανότητα η παρουσία γατών σε ανθρώπινους οικισμούς να αποτελεί μια περίπτωση «συμβιωτικής εξημέρωσης», δηλαδή ζώου που δεν εκτρεφόταν από τους ανθρώπους, αλλά που σε κάθε περίπτωση ελκυόταν από ανθρώπινους οικισμούς. Τέτοια ζώα είναι επίσης τα ποντίκια, οι αρουραίοι, τα σπουργίτια, και οι πρώτοι σκύλοι. Σ’ αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με τις γάτες, σκόπιμες ταφές σκύλων και κουταβιών με τους ανθρώπους τους έχουν καταγραφεί 12000 χρόνια πριν, στο Ισραήλ.

Τα συμβιωτικά εξημερωμένα ζώα τρέφονται με φαγητό που βρίσκουν σε καταστήματα, στα απορρίμματα ανθρώπων, ή κυνηγούν άλλα συμβιωτικά ζώα (όπως η γάτα το ποντίκι). Το ότι υπήρχαν, δηλαδή, τέτοια ζώα σε ανθρώπινους οικισμούς, δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι ήταν κατοικίδια. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τις πρώτες γάτες που συμβίωναν με ανθρώπους. Επομένως, στα οστά του ανθρώπου και της γάτας που θάφτηκαν μαζί και ανακαλύφθηκαν το 2001, το καινούριο και αξιοθαύμαστο στοιχείο είναι το γεγονός της ταφής. Είναι σίγουρο, λοιπόν, πως από ένα σημείο και μετά οι γάτες συνδέθηκαν στενά με τους ανθρώπους, οι οποίοι μπορεί να τις είχαν ως κατοικίδια ή/και να τις χρησιμοποιούσαν ως προστασία από ποντίκια και άλλα ζώα. Το πιο περίεργο της υπόθεσης είναι, σύμφωνα με τον Vigne, το γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί άλλες, αντίστοιχες ενδείξεις, που να είναι τόσο παλαιές.