Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η ζωή στη θάλασσα ήταν πάντοτε γεμάτη αβεβαιότητες και κινδύνους για τους ναυτικούς.

Αντιμέτωποι με υπαρκτές απειλές, όπως φουρτούνες, απρόβλεπτα ρεύματα και ασθένειες που μεταδίδονταν ταχύτατα εξαιτίας του κλειστού και υγρού περιβάλλοντος των καραβιών, αλλά και με φανταστικές, όπως τέρατα του ωκεανού και γοργόνες που μπορούσαν να τους παρασύρουν στον θάνατο, οι άνθρωποι αυτοί αναζητούσαν τρόπους να προστατευτούν και να αποκτήσουν μια αίσθηση «ελέγχου» σε συνθήκες που τους τρόμαζαν και ήταν πέρα από την κατανόησή τους.

Οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες προσέφεραν στους ναυτικούς έναν τρόπο να διαχειριστούν αυτό το αίσθημα του άγνωστου και του επικίνδυνου, γεγονός που εξηγεί την εμφάνισή τους σε πλήθος πολιτισμών ανά την υφήλιο. Κυρίαρχη θέση σε αυτές τις δοξασίες, που πολλές φορές μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά ως μέρος του «ναυτικού DNA», κατείχαν φυσικά τα ζώα, τόσο της θάλασσας, όσο και της στεριάς, όπως θα δούμε παρακάτω. Σε αυτά αποδίδονταν συχνά υπερφυσικές ικανότητες, όπως η δύναμη να επικοινωνούν με θεϊκές δυνάμεις, να προβλέπουν επικείμενους κινδύνους και να «καλύπτουν» με ένα πέπλο προστασίας τα πληρώματα των καραβιών.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα ναυτικών προλήψεων και θρύλων που συνδέονται με πλάσματα του ζωικού βασιλείου, καθώς και ενδιαφέροντα στοιχεία για το πώς «γεννήθηκαν» αυτές οι δοξασίες.

Τα θαλασσοπούλια και η «κατάρα» του νεκρού άλμπατρος

Πρωταγωνιστές σε δεισιδαιμονίες που απαντώνται σε πολλές χώρες είναι τα θαλασσοπούλια, που πιστευόταν ότι μετέφεραν τις ψυχές των νεκρών ναυτικών και γι’ αυτό έπρεπε να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και δέος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κορμοράνος, που εθεωρείτο καλός οιωνός στον σκανδιναβικό κόσμο. Στη νορβηγική παράδοση, ειδικότερα, τα πνεύματα των ναυτικών που χάνονταν στη θάλασσα μπορούσαν να επισκεφτούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα μεταμφιεσμένα ως κορμοράνοι.

Το άλμπατρος, το εντυπωσιακό πτηνό με το πελώριο άνοιγμα φτερών, εθεωρείτο επίσης σε άλλες κουλτούρες ότι έφερνε καλή τύχη στα καράβια. Αυτή η τύχη, ωστόσο, μπορούσε εύκολα να μετατραπεί σε… κατάρα αν ένα μέλος του πληρώματος έβλαπτε ένα άλμπατρος που πετούσε κοντά στο πλοίο.

Η Βρετανική Βιβλιοθήκη αποδίδει αυτόν τον θρύλο στο εμβληματικό ποίημα «Η μπαλάντα του γέρου ναυτικού» που έγραψε ο Σάμιουελ Τέιλορ Κόουλριτζ το 1798. Στο ποίημα, ένα πλοίο παγιδεύεται στους πάγους του Νότιου Πόλου, περικυκλωμένο από ομίχλη. Ένα άλμπατρος, που το καθοδηγεί έξω από τα παγωμένα νερά, θεωρείται αρχικά ως ένας ουράνιος αγγελιοφόρος, ωστόσο ο ομώνυμος ναυτικός – και αφηγητής – του ποιήματος, για άγνωστο λόγο, το σκοτώνει με τη βαλλίστρα του. Το αποτέλεσμα αυτού του εγκλήματος είναι να πέσει μια βαριά κατάρα στο πλήρωμα, που εξοντώνει σχεδόν όλα τα μέλη του, πλην του πρωταγωνιστή. Μετανιωμένος, ο γέρο-ναυτικός περνά την υπόλοιπη ζωή του ταξιδεύοντας από χώρα σε χώρα και διηγούμενος την ιστορία του, το ηθικό νόημα της οποίας είναι ότι «πρέπει να σεβόμαστε και να αγαπάμε κάθε πλάσμα που έπλασε ο Θεός».

Οι γάτες «ναυτικοί» και τα καλότυχα μαύρα αιλουροειδή

Οι γάτες απαντώνται στη ναυτική παράδοση πολλών χωρών. Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2017 υποστήριξε ότι οι αιγυπτιακές γάτες διαδόθηκαν μέσω των ναυτικών διαδρομών και έφεραν το μιτοχονδριακό τους DNA στη βόρεια Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Η ίδια μελέτη έδειξε ότι τα αγαπημένα μας αιλουροειδή ταξίδευαν πάνω σε εμπορικά πλοία, και ότι αυτή η πρακτική υιοθετήθηκε και από άλλους πολιτισμούς, όπως αυτόν των Βίκινγκς από τον 8ο έως 11ο αιώνα.

Παρόλο που σε ορισμένες κουλτούρες η μαύρη γάτα θεωρούνταν σημάδι κακής τύχης, οι Βρετανοί και Ιρλανδοί ναυτικοί είχαν άλλη γνώμη και συχνά υιοθετούσαν μαύρες γάτες για να τους συνοδεύουν στα ταξίδια τους, αφού τις θεωρούσαν γουρλούδες. Το πλήρωμα κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να κρατά αυτούς τους τετράποδους συνταξιδιώτες χαρούμενους και υγιείς, καθώς η παρουσία τους στο καράβι είχε και ένα σημαντικό πρακτικό όφελος: κυνηγούσαν τα τρωκτικά, τα οποία μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιές στα σχοινιά και τα αποθέματα σιτηρών, αλλά και να διασπείρουν σοβαρές ασθένειες.

Υψηλά στις προτιμήσεις των ναυτικών ήταν και οι γάτες με πολυδακτυλία, πιθανόν επειδή πιστευόταν ότι διέθεταν καλύτερη ισορροπία, προσόν ιδιαίτερα σημαντικό στη θάλασσα.

Σύμφωνα με κάποιες δοξασίες, οι γάτες διέθεταν υπερφυσικές δυνάμεις που μπορούσαν να προφυλάξουν τα πλοία από επικίνδυνες καιρικές συνθήκες. Στην περίπτωση όμως που κάποια έπεφτε ή ριχνόταν στη θάλασσα, το καράβι θα ερχόταν αντιμέτωπο με μια τρομερή καταιγίδα που θα μπορούσε να το βυθίσει. Ακόμα κι αν κατάφερνε να ξεφύγει, θα καταδιωκόταν για αρκετά χρόνια από κακή τύχη.

Άλλες προλήψεις σχετίζονταν με τη συμπεριφορά των γατών των καραβιών και το… grooming τους: Αν μια γάτα έγλειφε το τρίχωμά της αντίθετα από τη φορά του, αυτό σήμαινε ότι θα έπεφτε χαλάζι, αν φτερνιζόταν, υπήρχε πιθανότητα βροχής, ενώ η παιχνιδιάρικη διάθεσή της προμήνυε άνεμο.

Μανέκι Νέκο: Γνωρίστε την τυχερή γάτα της Ιαπωνίας και δείτε άγνωστα πράγματα για αυτή

Η Μανέκι Νέκο είναι πάντα καθιστή και τις περισσότερες φορές έχει υψωμένη τη μία της πατούσα, είτε τη δεξιά είτε την αριστερή.

Το νόημα των τατουάζ με χελιδόνια, κόκορες και… χοίρους

Τα τατουάζ των ναυτικών, αν και συνοδεύονταν για πολλά χρόνια από κακή φήμη, ήταν ένας τρόπος για τους ανθρώπους της θάλασσας να «ξορκίσουν» το κακό, στολίζοντας το κορμί τους με σχέδια που πίστευαν ότι θα τους προστάτευαν και θα τους έφερναν με ασφάλεια στο σπίτι τους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Αυτά τα σχέδια περιλάμβαναν πολύ συχνά πλάσματα του ζωικού βασιλείου, όπως π.χ. τα χελιδόνια. Ως αποδημητικά πτηνά, τα χελιδόνια διανύουν τεράστιες αποστάσεις αλλά καταφέρνουν πάντα να βρίσκουν τον δρόμο της επιστροφής. Η εμφάνισή τους στη θάλασσα αποτελούσε σημάδι για τους ναυτικούς ότι η στεριά δεν βρισκόταν πολύ μακριά και ότι μπορεί σύντομα να αντάμωναν ξανά με τις οικογένειές τους.

Άλλα δημοφιλή σχέδια ήταν εκείνα των χοίρων και των πετεινών, που οι ναυτικοί θεωρούσαν ότι θα τους έφερναν καλή τύχη. Η δοξασία αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι, σε πολλά ναυάγια τα παλιά χρόνια, οι μόνοι επιζώντες ήταν μικρά ζώα, όπως πουλερικά και χοίροι, που μεταφέρονταν σε ξύλινα κασόνια, τα οποία επέπλεαν στο νερό.

Η εικόνα τους λοιπόν χρησίμευε ως ένα είδος «φυλαχτού» για τους ναυτικούς, που ήλπιζαν ότι έτσι θα μπορούσαν να προστατευτούν από το χειρότερο δυνατό σενάριο στα μακρινά τους ταξίδια.