Η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) είναι ένα από τα θαλάσσια θηλαστικά που κινδυνεύουν περισσότερο στον κόσμο, με λιγότερα από 600 εναπομείναντα άτομα.

Πρόκειται για ένα αξιολάτρευτο ζώο, συχνά φιλικό προς τον άνθρωπο (αν και δεν θα έπρεπε, βάσει τους πώς του έχουμε συμπεριφερθεί), που μας θυμίζει σκύλο που ζει στη θάλασσα.

Σύμφωνα με τη WWF, στις ελληνικές θάλασσες ζουν περίπου 300 ζώα, ενώ στη Γυάρο, ένα νησί με εμβαδόν μόλις 0,26 τ.χλμ., ζουν περίπου 70 άτομα, δηλαδή το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους. Το 2019, η Γυάρος θεσμοθετήθηκε ως Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή, η πρώτη τέτοια περιοχή στις Κυκλάδες. Κατανοούμε, λοιπόν, ότι ο ρόλος της χώρας μας στην προστασία του συγκεκριμένου είδους, και η ευθύνη μας απέναντί του, είναι καθοριστικά.

Ιστορία και εξάπλωση

Στην αρχαία Ελλάδα, οι μεσογειακές φώκιες θεωρείτο ότι βρίσκονταν υπό την προστασία του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα λόγω της αγάπης τους για τον ήλιο και τη θάλασσα. Ένα από τα πρώτα νομίσματα που κατασκευάστηκαν κατά το 500 π.Χ. έδειχνε το κεφάλι μιας φώκιας. Το ζώο έπαιξε σημαντικό ρόλο στα γραπτά του Όμηρου, του Πλουτάρχου, και του Αριστοτέλη. Το να δουν μάλιστα οι ψαράδες και οι ναυτικοί μια φώκια να παίζει στα κύματα ή να ξεκουράζεται στην παραλία  εθεωρείτο καλός οιωνός.

Οι άνθρωποι κυηγούσαν τις φώκιες για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες τους – κρέας, γούνα, έλαια – αλλά στην πρώιμη αρχαιότητα δεν τις σκότωναν σε τέτοιο βαθμό ώστε να θέσουν σε κίνδυνο τον πληθυσμό τους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι αριθμοί των πληθυσμών μειώθηκαν σημαντικά κατά τη Ρωμαϊκή εποχή. Η εμπορική εκμετάλλευση του ζώου αυξήθηκε ξανά κατά τον Μεσαίωνα, οδηγώντας στην εξαφάνιση πολλών σημαντικών αποικιών που επιβίωναν ως τότε.

Με τον καιρό, οι φώκιες που επιβίωναν σταμάτησαν να συγκεντρώνονται σε παραλίες και βράχους, κι άρχισαν να αναζητούν καταφύγιο σε δυσπρόσιτες ακτές και σε σπηλιές (οι οποίες συχνά έχουν υποθαλάσσιες εισόδους). Οι ανυπολόγιστες καταστροφές των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, η βιομηχανική επανάσταση, ο υπερτουρισμός και η βιομηχανική αλιεία συνέβαλαν στη ραγδαία μείωση και εξαφάνιση των περισσότερων πληθυσμών, με αποτέλεσμα σήμερα να απομένουν πρακτικά δύο πληθυσμοί, ένας στη βορειοανατολική Μεσόγειο και ένας στον βορειοανατολικό Ατλαντικό, κοντά στις ακτές της βορειοδυτικής Αφρικής.

Χαρακτηριστικά

Η μεσογειακή φώκια έχει μήκος περίπου 2,4 μέτρα (από τη μύτη ως την ουρά) και ζυγίζει 250-300 κιλά. Οι θηλυκές είναι λίγο μικρότερες από τις αρσενικές.

Οι αρσενικές φώκιες είναι μαύρες με ένα λευκό σημάδι στην κοιλιά, ενώ οι θηλυκές συνήθως είναι καφέ ή γκρι με πιο ανοιχτόχρωμη κοιλιά. Οι θηλυκές γεννούν, πλέον, σε απομακρυσμένα σημεία, προσπαθώντας να παραμείνουν ασφαλείς από τους ανθρώπους.

Οι αρσενικές και θηλυκές φώκιες θεωρείται ότι φτάνουν στην ενηλικίωση στα 5-6 έτη. Παρότι τα κουτάβια μπορούν να γεννηθούν οποιαδήποτε στιγμή μέσα στον χρόνο, τις περισσότερες φορές γεννιούνται το φθινόπωρο. Τα μικρά μπορούν να κολυμπήσουν και να βουτήξουν στο νερό από τη στιγμή που κλείνουν τις δύο εβδομάδες ζωής, και απογαλακτίζονται γύρω στις 16-17 εβδομάδες. Οι Μεσογειακές φώκιες τρέφονται με ψάρια, χταπόδια και καλαμάρια, και μπορούν να ζήσουν μέχρι 20-30 χρόνια ελεύθερες στη φύση.

Απειλές

Οι βασικοί κίνδυνοι που απειλούν τη μεσογειακή φώκια περιλαμβάνουν την υποβάθμιση ή μείωση των βιοτόπων τους λόγω της παράκτιας ανάπτυξης, του τουρισμού, και της ναυσιπλοΐας αναψυχής, η εξολόθρευση από τους ανθρώπους (επίτηδες ή κατά λάθος π.χ. με το να μπλεχτούν σε δίχτυα ψαρέματος), οι περιορισμένες πηγές τροφής λόγω υπεραλίευσης, και οι ασθένειες.

Η μεσογειακή φώκια είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην ανθρώπινη όχληση, ιδίως λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του τουρισμού, λόγω του οποίου συχνά οδηγείται σε απομακρυσμένα και ακατάλληλα μέρη.

Το καλοκαίρι του 1997, τα δύο τρίτα της μεγαλύτερης αποικίας που υπήρχε τότε στη Μεσόγειο, στο Ακρωτήρι της Φώκιας στη Δυτική Σαχάρα, εξαφανίστηκαν λόγω μιας πανδημίας.

Fun facts

– Οι μεσογειακές φώκιες είναι οι μόνες φώκιες χωρίς αυτιά που ζουν στα τροπικά κλίματα.

– Κολυμπούν τόσο επιδέξια που μπορούν να ξεφύγουν από έναν καρχαρία.

– Καταναλώνουν μέχρι και 3 κιλά φαγητό την ημέρα.

– Δεν έχουν φυσικούς θηρευτές.