Κάθε φορά που ο σκύλος ή η γάτα σας σάς γλείφει, είναι σαν να σας δίνει φιλάκια.

Παραδεχτείτε το, σας αρέσει. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο το αγαπημένο σας κατοικίδιο σάς δείχνει την αγάπη του. Πρόκειται, όμως, για πραγματικά φιλιά; Κατανοούν τα ζώα την έννοια του φιλιού, και τα ανταλλάσσουν όπως κι εμείς, ή πρόκειται για μοναδικά ανθρώπινο φαινόμενο;

Τα φιλιά αποτελούν μεγάλο μέρος της ανθρώπινης κουλτούρας. Σύμφωνα με σκαλισμένες πλάκες που βρέθηκαν στο Ιράκ, οι άνθρωποι ανταλλάσσουν φιλιά τουλάχιστον από το 2.500 π.Χ. Σε πολλές κοινωνίες στις μέρες μας, οι άνθρωποι ανταλλάσσουν φιλιά για να χαιρετήσουν ο ένας τον άλλον, για να εκφράσουν την αγάπη, τη φιλία, και τον έρωτά τους.

Όταν μια συμπεριφορά είναι τόσο διαδεδομένη, είναι λογικό να αναρωτιόμαστε αν έχει κάποια εξελικτική βάση, και αν την εμφανίζουν και τα υπόλοιπα ζώα που μοιράζονται μαζί μας τη γη.

Αν θέλουμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να ορίσουμε επακριβώς το φιλί, πράγμα δύσκολο. Σημασία δεν έχει μόνο η πράξη, αλλά και η πρόθεση. Για παράδειγμα το φιλί της ζωής που δίνει κάποιος όταν παρέχει τις πρώτες βοήθειες δεν θεωρείται πραγματικό φιλί καθώς η πρόθεση δεν είναι η ίδια με το φιλί που ανταλλάσσουν δύο σύντροφοι ή τον χαιρετισμό μεταξύ δύο συγγενών ή φίλων.

Ποιες συμπεριφορές των ζώων μοιάζουν με φιλιά;

Σύμφωνα με τη Sheril Kirshenbaum, συγγραφέα του βιβλίου “The Science of Kissing: What Our Lips Are Telling Us”, υπάρχουν πολλά παραδείγματα συμπεριφορών που θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε “φιλιά” στο ζωικό βασίλειο, από τις χελώνες που ακουμπούν η μία το κεφάλι της άλλης, μέχρι τις άλκες και τους σκίουρους που τρίβουν τις μύτες τους.

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα στο ζωικό βασίλειο είναι το γλείψιμο από το αγαπημένο μας κατοικίδιο – σκύλος ή γάτα. Παρόλα αυτά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η συμπεριφορά αυτή μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως είναι ο καλλωπισμός ή η ανάγκη να μας μυρίσουν καλύτερα. Το πιθανότερο είναι ότι οι θετικές αντιδράσεις μας όταν λαμβάνουμε ένα “φιλί” από το κατοικίδιό μας ενισχύουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά κάνοντάς το να θέλει να την επαναλάβει.

Σ’ αυτό το σημείο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, όταν οι επιστήμονες μελετούν αυτές τις συμπεριφορές στα ζώα, προσπαθούν να αποφεύγουν τον ανθρωπομορφισμό, το να ερμηνεύουν, δηλαδή, τις συμπεριφορές των ζώων μέσα από ένα ανθρώπινο πρίσμα. Επομένως, καθώς μπορούμε να μελετήσουμε τους σκύλους και να παρατηρήσουμε ότι τείνουν να γλείφουν το πρόσωπο των ανθρώπων με τους οποίους έχουν στενές σχέσεις, δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτά τα “φιλιά” έχουν την ίδια σημασία με τα ανθρώπινα.

Για παράδειγμα, αν βρεθείτε στην αφρικανική σαβάνα, μπορεί να δείτε ένα ζεύγος καμηλοπαρδάλεων να μπλέκουν μεταξύ τους τους λαιμούς τους, ενώ κάποιες φορές τα πρόσωπά τους και τα χείλη τους ακουμπούν. Η συγκεκριμένη συμπεριφορά, όμως, δεν αποτελεί ένδειξη τρυφερότητας, αλλά τελετουργικό κυριαρχίας που χρησιμοποιείται για να αναδειχθεί η καμηλοπάρδαλη με το υψηλότερο κοινωνικό στάτους.

Ανταλλάσσουν φιλιά τα υπόλοιπα πρωτεύοντα;

Τα πρωτεύοντα είναι τα μόνα ζώα που μπορούν να ανταλλάξουν “φιλιά” σουφρώνοντας τα χείλη τους όπως οι άνθρωποι – τα υπόλοιπα είδη δεν διαθέτουν τα απαραίτητα ανατομικά χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα με τη Vanessa Woods, ερευνήτρια εξελικτικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Duke, οι μητριαρχικές κοινωνικές ομάδες των πιθήκων μπονόμπο τείνουν να λύνουν τις διαφορές τους κάνοντας σεξ, αντί να καταφύγουν στη βία, όπως κάνουν πολλά άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά. Και παρότι οι μπονόμπο δεν ανταλλάσσουν υποχρεωτικά “φιλιά” κατά τη διάρκεια των σεξουαλικών τους περιπτύξεων, τείνουν να το κάνουν όταν μοιράζονται φαγητό και όταν καλλωπίζουν ο ένας τον άλλον. Καθώς οι μπονόμπο τείνουν να αλληλο-καλλωπίζονται και να μοιράζονται φαγητό με τα κοντινά τους άτομα, το φιλί μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα “σχεσιακό βαρόμετρο”.

Η επικράτηση συμπεριφορών που θυμίζουν φιλιά στα πρωτεύοντα θηλαστικά κατά τη διάρκεια του καλλωπισμού οδήγησε, μάλιστα, έναν ερευνητή να προτείνει ότι πρόκειται και για την προέλευση του ανθρώπινου φιλιού. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2024, ο Adriano Lameira, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick, πρότεινε ότι τα ανθρώπινα φιλιά αποτελούν εξελικτικό απομεινάρι των συμπεριφορών αλληλο-καλλωπισμού που επικρατούσαν όσο τα πρωτεύοντα είχαν ακόμα πυκνό τρίχωμα.

Όπως λέει ο Lameira: “Το φιλί δεν είναι μόνο ένα ρομαντικό ή πολιτισμικό φαινόμενο, αλλά ένα εξελικτικό απομεινάρι των κοινωνικών σχέσεων των πρωτευόντων”.

Παρότι η εξελικτική προέλευση των φιλιών παραμένει μυστήριο, είναι ξεκάθαρο ότι τα ζώα μπορεί να εμφανίζουν συμπεριφορές που θυμίζουν φιλιά, αλλά το πλήρες εύρος των ανθρώπινων φιλιών είναι κάτι που μας ξεχωρίζει από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.

Με πληροφορίες από LiveScience