Ο κάστορας είναι ένα μεγάλο νυκτόβιο τρωκτικό, με το όνομά του να προέρχεται από την Ελλάδα (θυμόσαστε όλοι τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, τα αδέρφια της ωραίας Ελένης).

Έχει θηρευτεί για την γούνα του αλλά και το καστορέλαιο σε τέτοιο βαθμό που απειλήθηκε με εξαφάνιση. Υπάρχουν δύο είδη, ο Βορειοαμερικανικός κάστορας και τον Ευρασιατικός κάστορας, και είναι φυτοφάγοι καθώς τρέφονται κυρίως με φλοιούς δέντρων, κλαδιά και υδρόβια φυτά. Ο κάστορας είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ημι-υδρόβιο τρωκτικό μετά τον υδρόχοιρο.

Ο κάστορας κερδίζει επάξια τον τίτλο του “μηχανικού της φύσης”. Η μοναδική του ικανότητα να διαμορφώνει το περιβάλλον γύρω του τον καθιστά έναν από τους σημαντικότερους οργανισμούς για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Με τα χαρακτηριστικά του φράγματα και τις λίμνες που δημιουργεί, ο κάστορας δεν εξασφαλίζει μόνο την επιβίωσή του αλλά και την ευημερία πλήθους άλλων ειδών. Για τα φράγματα, οι κάστορες χρησιμοποιούν ξύλα, λάσπη και πέτρες, για να μετατρέψουν περιοχές με ρέματα σε λίμνες και υγροβιότοπους. Αυτές οι παρεμβάσεις του συμπαθούς τρωκτικού έχουν ιδιαίτερα θετικό αποτύπωμα στο περιβάλλον, όπως:

Βελτίωση Υδάτινων Πόρων: Τα φράγματά τους διατηρούν το νερό κατά τη διάρκεια περιόδων ξηρασίας.
Αποκατάσταση Βιοτόπων: Δημιουργούν νέους υγροβιότοπους, οι οποίοι είναι κρίσιμοι για πολλά είδη φυτών και ζώων.
Μείωση Διάβρωσης: Τα φράγματα μειώνουν τη διάβρωση του εδάφους, προστατεύοντας τις ακτές και βελτιώνοντας την ποιότητα του νερού.
Ρύθμιση Ροής Νερού: Μειώνουν την ταχύτητα του νερού, προλαμβάνοντας πλημμύρες.

Οι υγρότοποι που δημιουργούνται από τους κάστορες προσφέρουν καταφύγιο και τροφή σε πλήθος ζώων. Ψάρια, αμφίβια, πουλιά και θηλαστικά επωφελούνται από την παρουσία τους. Ειδικά η πέστροφα, που συχνά ζει κοντά σε ρέματα, βρίσκει προστασία και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης χάρη στα φράγματα των καστόρων. Παρά ωστόσο τον σημαντικό ρόλο που παίζουν, οι κάστορες συχνά έρχονται σε σύγκρουση με ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ο κάστορας στην Ελλάδα

Ο ευρασιατικός κάστορας υπήρξε αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής πανίδας, με παρουσία που χρονολογείται από τη μέση νεολιθική περίοδο, γύρω στο 5.600 π.Χ. Αυτό επιβεβαιώνεται από την ανακάλυψη απολιθωμάτων στον προϊστορικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού στην Καστοριά. Η παρουσία του κάστορα συνεχίστηκε για χιλιετίες, με αναφορές να υποδηλώνουν ότι το είδος υπήρχε στην Ελλάδα μέχρι τον 19ο αιώνα. Η τελευταία τεκμηριωμένη αναφορά προέρχεται από τον A. De Hoestin, ο οποίος τον 19ο αιώνα επισκέφθηκε τον ποταμό Αλφειό στην Πελοπόννησο και κατέγραψε την ύπαρξη καστόρων στην περιοχή.

Δυστυχώς, ο πληθυσμός των καστόρων στην Ελλάδα υπέστη σημαντική μείωση, κυρίως λόγω της υπερβολικής θήρευσης για τη γούνα του, η οποία ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη και χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή πολυτελών ενδυμάτων.

Επιπλέον, η καταστροφή του φυσικού τους περιβάλλοντος, όπως οι υγρότοποι και τα ποτάμια, συνέβαλε δυστυχώς στην εξαφάνισή τους από τη χώρα.

Σήμερα, γίνονται προσπάθειες για την επανεισαγωγή του κάστορα στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο του ως “μηχανικού της φύσης” στη διατήρηση και αποκατάσταση των υγροτοπικών οικοσυστημάτων.

Η παρουσία του μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία νέων υγροτόπων, υποστηρίζοντας την τοπική βιοποικιλότητα και βελτιώνοντας την ποιότητα του νερού. Ωστόσο, η επιτυχία αυτών των προσπαθειών εξαρτάται από την ορθολογική διαχείριση και την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία του είδους.

Η τέχνη στη φύση – Πώς κάποια ζώα γίνονται καλλιτέχνες

Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Britannica, η τέχνη “δημιουργείται συνειδητά, μέσα από την έκφραση των δεξιοτήτων ή της φαντασίας”.

Ο κάστορας στην Ευρώπη

Στην Ευρώπη, ο πληθυσμός του ευρασιατικού κάστορα έχει παρουσιάσει σημαντική αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με μελέτες, από το 2002 έως το 2012, ο πληθυσμός αυξήθηκε από 593.000 σε 1.044.000 άτομα. Αυτή η αύξηση οφείλεται τόσο σε προγράμματα επανεισαγωγής όσο και στη φυσική ανάπτυξη του πληθυσμού.

Η πλειονότητα του πληθυσμού των καστόρων στην Ευρώπη εντοπίζεται στα κεντρικά και ανατολικά τμήματα της Γηραιάς Ηπείρου. Σε προηγούμενες μελέτες, οι κάστορες είχαν εξαφανιστεί από χώρες όπως η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ιταλία, η Τουρκία και φυσικά η Ελλάδα. Πιο πρόσφατα, η παρουσία τους επιβεβαιώθηκε σε ορισμένες από αυτές τις χώρες, όπως η Ιταλία και η Αγγλία, μέσω φυσικής επανεγκατάστασης ή προγραμμάτων επανεισαγωγής.

Συνολικά, η επιστροφή και η αύξηση του πληθυσμού των καστόρων στην Ευρώπη αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα διατήρησης της άγριας ζωής, υπογραμμίζοντας τη σημασία των συντονισμένων προσπαθειών για την προστασία και την αποκατάσταση των ειδών και των οικοσυστημάτων τους.