Στην εποχή μας, η θεωρία της εξέλιξης του Κάρολου Δαρβίνου (1809-1882) είναι η επικρατέστερη θεωρία που εξηγεί την προέλευση των ειδών.

Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης, όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί προκύπτουν μέσα από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής των κληρονομημένων διαφοροποιήσεων οι οποίες αυξάνουν τις δυνατότητες του ατόμου να επιβιώσει και να αναπαραχθεί ανταγωνιζόμενο τα υπόλοιπα μέλη του είδους.

Ο Δαρβίνος, όμως, δεν αναφέρθηκε εκτεταμένα στον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε ο άνθρωπος στο βιβλίο του “Η προέλευση των ειδών”. Ο προσεχτικός χειρισμός του και η αποφυγή του θέματος βγάζουν νόημα: η ιδέα της εξέλιξης σε κάθε της μορφή ήταν ήδη πολύ αμφιλεγόμενη κατά τον 19ο αιώνα. Το να υποστηρίξει ότι η ανθρωπότητα προερχόταν από τη διαδικασία της εξέλιξης θα ήταν απολύτως εκρηκτικό.

Ακόμα, ο Δαρβίνος δεν είχε σχεδόν καθόλου πρόσβαση σε αποδείξεις βασισμένες σε απολιθώματα που θα έδειχναν το πώς, το πότε, ή το πού εξελίχθηκαν στην αρχή οι άνθρωποι. Μέσα στα επόμενα χρόνια, το αρχείο ανθρώπινων απολιθωμάτων επεκτάθηκε υπερβολικά. Υπάρχουν ακόμα πολλά να ανακαλύψουμε, αλλά έχουμε ήδη μια πολύ καλή εικόνα της ανθρώπινης εξέλιξης. Γνωρίζουμε ότι η εξελικτική πορεία μας ξεκίνησε στην Αφρική, ότι οι κοντινότεροι συγγενείς μας εν ζωή είναι οι χιμπατζήδες, καθώς και ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν από αυτούς περίπου 7 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι όπως τους ξέρουμε σήμερα άργησαν να εμφανιστούν. 4 εκατομμύρια χρόνια μετά, και οι πρόγονοί μας συνέχισαν να θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό χιμπατζήδες. Η Λούσι είναι η γνωστότερη πρόγονός μας που έζησε περίπου 3,2 εκατομμύρια χρόνια πριν. Τα λείψανά της ανακαλύφθηκαν στην Αιθιοπία. Είχε μικρό εγκέφαλο σε μέγεθος χιμπατζή και μακριά χέρια, κάτι που υποδεικνύει ότι αυτή και οι συγγενείς της περνούσαν πολύ χρόνο σκαρφαλωμένοι στα δέντρα όπως οι χιμπατζήδες. Όμως, είχε ένα καθαρά ανθρώπινο χαρακτηριστικό: περπατούσε στα δύο πόδια.

Αυστραλοπίθηκοι

Η Λούσι ανήκε στους λεγόμενους αυστραλοπιθήκους. Μέσα σε 40 χρόνια από την ανακάλυψη μέρους του σκελετού της, βρέθηκαν λείψανα από ακόμη παλαιότερα απολιθώματα των προγόνων μας, κάποια από αυτά 7 εκατομμυρίων ετών, και με κοινά χαρακτηριστικά με τη Λούσι: έμοιαζαν με πιθήκους, είχαν μικροσκοπικούς εγκεφάλους, και περπατούσαν στα δύο πόδια.

Επίσης, γνωρίζουμε ότι οι αυστραλοπίθηκοι πιθανότατα κατασκεύαζαν απλά εργαλεία από πέτρες. Πέρα απ’ αυτό, δεν διέφεραν πολύ από τους υπόλοιπους πιθήκους. Μόνο με την εμφάνιση του γένους Homo ξεκίνησαν οι λεγόμενοι ανθρωπίδες να θυμίζουν και να συμπεριφέρονται περισσότερο σαν εμάς. Σήμερα θεωρείται ότι το γένος μας εξελίχθηκε από ένα είδος αυστραλοπιθήκων, παρότι δεν είναι σίγουρο από ποιο ακριβώς. Πιθανότατα ήταν το είδος της Λούσι, οι Australopithecus afarensis, ή το Νοτιοαφρικανικό είδος Australopithecus sediba. Δυστυχώς, η μετάβαση αυτή μάλλον έλαβε χώρα 2-3 εκατομμύρια χρόνια πριν – μια περίοδος που αντιστοιχεί σε πολύ φτωχό αρχείο απολιθωμάτων.

Το πρώτο είδος Homo που ξέρουμε μας είναι γνωστό μόνο από μερικά τμήματα οστών που έχουν βρεθεί. Τα περιορισμένα δεδομένα καθιστούν το πεδίο αυτό δύσκολο να μελετηθεί. Ο πρώτος Homo που έχει βρεθεί, και ο πρώτος που θα αναγνωρίζαμε ότι μας μοιάζει κάπως, εμφανίστηκε πριν από 1,9 εκατομμύρια έτη, και ήταν ο Homo erectus.

Ο Homo erectus και τα εργαλεία του

Ο Homo erectus ήταν διαφορετικός από τους προηγούμενους ανθρωπίδες. Είχε πλέον κατέβει εντελώς από τα δέντρα και φαίνεται ότι ταξίδευε: όλοι οι πιο πρώιμοι ανθρωπίδες βρέθηκαν μόνο στην Αφρική, ενώ απολιθώματα από Homo erectus έχουν ανακαλυφθεί τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία.

Ακόμα, ο Homo erectus ήταν πρωτοπόρος εφευρέτης, καθώς κατασκεύαζε πολύ πιο εκλεπτυσμένα εργαλεία απ’ όλους τους προγόνους του, και πιθανότατα ήταν ο πρώτος που έθεσε υπό έλεγχο τη φωτιά. Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι ανακάλυψε το μαγείρεμα, βελτιώνοντας την ποιότητα της διατροφής του, κάτι που οδήγησε σε περίσσεια ενέργειας επιτρέποντας την εξέλιξη μεγαλύτερων εγκεφάλων. Οι εγκέφαλοι των Homo erectus αυξήθηκαν υπερβολικά σε μέγεθος κατά τη διάρκεια του 1,5 εκατομμυρίου χρόνων που έζησαν στη γη.

Ο Homo erectus ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένος σε διάφορους τομείς, αλλά η ανατομία του μας δείχνει ότι είχε κάποιες ελλείψεις – για παράδειγμα φαίνεται ότι δεν μπορούσε να μιλήσει.

Οι επόμενοι ανθρωπίδες που εμφανίστηκαν ήταν οι Homo heidelbergensis, οι οποίοι εξελίχθηκαν από έναν πληθυσμό Homo erectus που έζησε στην Αφρική περίπου 600.000 χρόνια πριν. Το υοειδές οστό που έφεραν τα άτομα αυτού του είδους – ένα μικρό οστό που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ομιλία – είναι πανομοιότυπο με το δικό μας, και η ανατομία του αυτιού τους δείχνει ότι μάλλον η ακοή τους είχε ευαισθητοποιηθεί ώστε να την αντιλαμβάνεται.

Σύμφωνα με κάποιες ερμηνείες, ο Homo heidelbergensis έδωσε τη σειρά του στο είδος που ανήκουμε εμείς, στους Homo sapiens, περίπου 200.000 χρόνια πριν στην Αφρική. Ξεχωριστοί πληθυσμοί Homo heidelbergensis που ζούσαν στην Ευρασία επίσης εξελίχθηκαν, και έγιναν οι Νεάντερταλ στη δύση, και μια ομάδα που παραμένει μυστηριώδης στην ανατολή, οι Ντενίσοβαν.

Σύγχρονοι άνθρωποι

Μέσα στα τελευταία 100.000 χρόνια, οι μοντέρνοι άνθρωποι εξαπλώθηκαν σε όλον τον κόσμο, ενώ οι Νεάντερταλ και οι Ντενίσοβαν εξαφανίστηκαν. Ο λόγος που έγινε αυτό αποτελεί ένα ακόμη μεγάλο μυστήριο, αλλά φαίνεται ότι σε αυτό συνέβαλαν οι μοντέρνοι άνθρωποι. Οι σχέσεις μεταξύ τους, παρόλα αυτά, δεν ήταν πάντα εχθρικές, καθώς υπήρχαν και επιμιξίες μοντέρνων ανθρώπων με Νεάντερταλ και Ντενίσοβαν.

Υπάρχουν ακόμα πολλά που δεν γνωρίζουμε, και η ανακάλυψη καινούριων απολιθωμάτων μπορεί να αλλάξει την ιστορία. Μόνο την τελευταία δεκαετία έχουν ανακαλυφθεί τρία νέα είδη εξαφανισμένων ανθρωπιδών, μεταξύ των οποίων είναι ο Australopithecus sediba και ο μυστηριώδης Homo naledi στη Νότια Αφρική. Οι πιο περίεργοι ανθρωπίδες ως τώρα φαίνεται να είναι οι μικροκοπικοί σαν “χόμπιτ” Homo floresiensis, που ζούσαν στην Ινδονησία μέχρι περίπου 12.000 χρόνια πριν και φαίνεται ότι ήταν διαφορετικό είδος.

Για 7 εκατομμύρια χρόνια, μοιραζόμαστε τον πλανήτη με τουλάχιστον ένα ακόμα είδος ανθρωπιδών. Με την εξαφάνιση των Homo floresiensis, μένει μόνος του ο Homo sapiens.

Με πληροφορίες από New Scientist.