Όταν φέρνουμε στο νου μας κατσαρίδα ένα ρίγος τείνει να μας διαπερνά.

Όλες μου οι αναμνήσεις με κατσαρίδες, τόσο όταν ήμουν παιδί όσο και τώρα που είμαι ενήλικη, έχουν έναν κοινό παρανομαστή που δεν είναι άλλος από τον φόβο. Δεν μπορώ να θυμηθώ ούτε μισή φορά που να έτυχε να δω κατσαρίδα στο σπίτι ή στον δρόμο και να μην ούρλιαξα. Προφανώς, δεν μου έκανε κάτι κακό η δύσμοιρη, απλώς περπατούσε, αλλά εμένα μου φάνηκε κάτι παραπάνω από παραβίαση του προσωπικού μου χώρου. Περιττό να αναφέρω ότι όλες τις φορές που μια κατσαριδούλα περπάτησε στο σπίτι μου, η γενική που έκανα κράτησε δύο μερόνυχτα για να βεβαιωθώ ότι δεν πρόκειται να ξαναδώ ούτε αυτή ούτε κάποιον συγγενή της.

Και αυτά είναι από τις πιο cool αντιδράσεις που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος – εντάξει δεν είναι και ότι πιο cool να ουρλιάζεις όταν βλέπεις το συγκεκριμένο έντομο αλλά τουλάχιστον δεν λιποθυμάς. Ναι, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τόσο έντονη κατσαριδοφοβία που μπορεί να τους λούσει κρύος ιδρώτας, να ουρλιάξουν, να βάλουν τα κλάματα μέχρι και να λιποθυμήσουν στη θέα μιας “μικρής Τερέζας”.

Βέβαια, υπάρχουν και άνθρωποι φυσιολογικοί που δεν έχουν τις παραπάνω αντιδράσεις, αλλά αυτοί αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα.

Τι είναι, όμως, αυτό που μας κάνει να φοβόμαστε τόσο πολύ αυτό το μικρό και φτερωτό έντομο;

Η εντομοφοβία είναι ο φόβος των εντόμων. Πρόκειται για έναν από τους πιο συνηθισμένους φόβους ειδικά στον δυτικό κόσμο και τις αστικές περιοχές. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα που θέσαμε γιατί φρικάρουμε τόσο με τις κατσαρίδες θα πρέπει να αναφερθούμε πρώτα στη δική μας εξέλιξη και στον τρόπο που είναι “προγραμματισμένος” ο εγκέφαλός μας να αντιδράει σε ορισμένα ερεθίσματα.

Ο φόβος και το αίσθημα αποστροφής είναι δύο από τα πιο ισχυρά ανθρώπινα συναισθήματα. Και τα δύο έχουν αναπτυχθεί στην αμυγδαλή, μια ομάδα νευρώνων σε σχήμα αμυγδάλου, που βρίσκεται κοντά στο εγκεφαλικό στέλεχος και θεωρείται μέρος του “πρωτόγονου” εγκεφάλου. Η αμυγδαλή είναι, λοιπόν, υπεύθυνη γι’ αυτά τα συναισθήματα και μας έχει βοηθήσει εδώ και χιλιάδες χρόνια να παραμείνουμε ζωντανοί.

Ωστόσο, δεν τρομάζουμε το ίδιο απέναντι σε κάποιες καταστάσεις ή αντικείμενα. Ο φόβος μας είναι ανάλογος με την απειλή που φαίνεται να αντιμετωπίζουμε. Γι’ αυτό, για παράδειγμα, τρομάζουμε στη θέα μιας κατσαρίδας αλλά όχι ενός κουταβιού.

Επίσης, το αίσθημα αποστροφής είναι εξίσου σημαντικό για την επιβίωσή μας γιατί μας προστατεύει από πιθανές ασθένειες ή μολύνσεις. Δεν θα πάμε να πιάσουμε με γυμνά χέρια μια εστία μικροβίων γιατί υπάρχει κίνδυνος να μολυνθούμε. Πλάσματα όπως είναι οι αρουραίοι, τα ποντίκια, τα φίδια και οι κατσαρίδες μας προκαλούν το ίδιο αίσθημα αποστροφής που είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας.

Βέβαια, δεν φοβόμαστε κάτι – και συγκεκριμένα σε αυτό το άρθρο τις κατσαρίδες – μόνο επειδή έτσι είναι προγραμματισμένος ο εγκέφαλός μας και έτσι μας λέει το ένστικτό μας, αλλά και γιατί έτσι μας έχουν περάσει οι γονείς μας. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο ένα παιδί να υιοθετεί τις φοβίες του γονιού του. Οπότε, αν ο γονιός του φοβάται τις κατσαρίδες και ουρλιάζει κάθε φορά που βλέπει μία να τρέχει προς το μέρος του, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα και το παιδί να εμφανίσει παρόμοια συμπεριφορά.

Επιπλέον, η εμφάνισή τους μας κάνει να τις θεωρούμε τρομακτικές και αποκρουστικές. Επειδή έχουν σκούρο χρώμα και φαίνονται να έχουν ένα κάπως λιπαρό δέρμα, ο εγκέφαλός μας συνδέει αυτά τα δύο χαρακτηριστικά με σκοτάδι, υγρασία και βρωμιά, οπότε τρομάζουμε στη θέα τους ή είμαστε πιο επιφυλακτικοί. Όμως, υπάρχει κάτι που μας φοβίζει πιο πολύ απ’ όλα και αυτό δεν είναι άλλο από την ταχύτητά τους. Οτιδήποτε μπορεί να κινηθεί πιο γρήγορα από εμάς πυροδοτεί μια έκρηξη αρνητικών συναισθημάτων και της ανάγκης μας να ξεφύγουμε – παρόμοια κατάσταση με αυτή των προγόνων μας που θέλανε να ξεφύγουν από τα άγρια αρπακτικά για να επιβιώσουν.

Σκεφτείτε ότι οι κατσαρίδες μπορούν να τρέξουν με σχεδόν 1,5 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, που αυτό σε σχέση με το μέγεθός τους ισοδυναμεί με ένα ανθρώπινο τρέξιμο 90 μέτρων ανά δευτερόλεπτο. Με άλλα λόγια η ταχύτητα μιας κατσαρίδας θα συγκρινόταν με αυτή ενός τσιτάχ αν είχαν το ίδιο μέγεθος. Και ενώ φυσικά η κατσαρίδα δεν αποτελεί την ίδια απειλή με ένα τσιτάχ που ορμάει, φαίνεται ότι τα αρχέγονα ένστικτά μας δεν λειτουργούν ακριβώς έτσι και γι’ αυτό όταν βλέπουμε κατσαρίδα τρέχουμε να κρυφτούμε.

Τέλος, επειδή οι κατσαρίδες μπορούν να μεταφέρουν διάφορες ασθένειες, όπως δυσεντερία, πολιομυελίτιδα, σαλμονέλα και σταφυλόκοκκο αλλά και να καταστρέψουν ολόκληρες αποθήκες τροφίμων – ακόμα ένας λόγος που οι πρόγονοί μας δεν τις ήθελαν καθόλου – τείνουμε κι εμείς να τις σιχαινόμαστε.

Ακολουθούν μερικές πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις κατσαρίδες.

● Μπορούν να ζήσουν πάνω από μια εβδομάδα χωρίς το κεφάλι τους και τελικά πεθαίνουν μόνο επειδή δεν έχουν άλλα μέσα για να πιουν νερό.

● Έχουν περίπου 4.600 υποείδη.

● Μεταφέρουν αλλεργιογόνα που μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στους ανθρώπους με άσθμα.

● Μεταφέρουν βακτήρια σε όποια επιφάνεια και αν αγγίξουν.

● Ζευγαρώνουν μόνο μία φορά, αλλά παράγουν 300-400 απογόνους από αυτό το ζευγάρωμα, καθένας από τους οποίους θα είναι έτοιμος να αναπαραχθεί σε μόλις 3-4 μήνες και μπορεί να ζήσει έως και 4 χρόνια.

● Οι κατσαρίδες υπάρχουν από πάντα και προσαρμόζονται σε όλες τις συνθήκες. Πολύ πιθανό να έχετε ακούσει το ρητό που λέει ότι οι μόνες που θα επιβίωναν ενός πυρηνικού πολέμου θα ήταν οι κατσαρίδες.