Ο ερχομός της άνοιξης για ένα παιδί που μεγαλώνει στην Ελλάδα συνδέεται με πολύ συγκεκριμένες εμπειρίες.

Ποιος δεν θυμάται τα κολάζ-αμυγδαλιές που φτιάχναμε στο σχολείο χρησιμοποιώντας ποπ κορν; Ποιο άτομο μεγάλωσε στην Ελλάδα χωρίς να ακούει συνεχώς αινίγματα και παροιμίες για χελιδόνια, χωρίς να διαβάζει κείμενα γι’ αυτά στα (κυρίως παλαιότερα) αναγνωστικά; Ιδιαίτερα αυτά τα υπέροχα αποδημητικά πουλιά είναι συνώνυμα της άνοιξης στη χώρα μας, καθώς μεταναστεύουν στη Μεσόγειο από την Αφρική κατά τον Φεβρουάριο και το Μάρτιο, σημαίνοντας το τέλος του χειμώνα και την έλευση της πιο όμορφης εποχής του χρόνου.

Γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τα χελιδόνια. Οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε από τη χαρακτηριστική διχαλωτή ουρά τους (από πίσω σαν ψαλίδι, όπως λέει και το γνωστό αίνιγμα). Υπάρχουν, όμως, και πολλά που δεν ξέρουμε για αυτούς τους εργατικούς ταξιδιώτες. Ας απαντήσουμε σε μερικές ερωτήσεις που μπορεί να έχετε, και οι οποίες αφορούν τα χελιδόνια.

Πόσο ζουν;

Ο μέγιστος καταγεγραμμένος χρόνος ζωής ενός χελιδονιού είναι τα 8 έτη. Φυσικά, το προσδόκιμο επιβίωσης ενός χελιδονιού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η ποσότητα και οι ποιότητα της τροφής του, καθώς και η ικανότητά του να μεταναστεύσει. Ο μέσος όρος ζωής ενός χελιδονιού είναι τα 2 έτη.

Πού μπορεί κανείς να δει χελιδόνια;

Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, τα χελιδόνια πετούν σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική. Τα ταξίδια τους είναι εντυπωσιακά μακρινά: μπορούν να ταξιδεύουν για εβδομάδες, διανύοντας χιλιάδες χιλιόμετρα. Σχεδόν όλα τα χελιδόνια εγκαταλείπουν την Ευρώπη για να ξεχειμωνιάσουν στις χώρες νότια της Σαχάρας, όπου μπορούν να εντοπίσουν την τροφή τους πιο εύκολα εκείνους τους μήνες.

Πόσο μεγάλο είναι το ταξίδι τους μέχρι τη χώρα μας;

Το ταξίδι τους από τη την Αφρική μέχρι τη χώρα μας είναι περίπου 10000 χιλιόμετρα, που σημαίνει ότι τα πτηνά αυτά διανύουν περίπου 20000 χιλιόμετρα για να έρθουν στην Ελλάδα και να γυρίσουν στην Αφρική κάθε χρόνο.

Τι κινδύνους αντιμετωπίζουν στο ταξίδι τους;

Διανύοντας μεγάλες αποστάσεις πάνω από τη θάλασσα, τα χελιδόνια κινδυνεύουν να πνιγούν στην περίπτωση που κουραστούν και δεν βρουν κοντά τους στεριά για να σταματήσουν. Ακόμα, έρχονται αντιμέτωπα με αρπακτικά πουλιά και δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Οι δυσκολίες είναι ατελείωτες, και πολλές φορές τα χελιδόνια φτάνουν στον προορισμό τους και τον βρίσκουν κατεστραμμένο ή γεμάτο ρύπους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να φωλιάσουν εκεί.

Με τι τρέφονται;

Τα χελιδόνια τρέφονται κατά 99% με ιπτάμενα έντομα, όπως κουνούπια και μύγες, τα οποία πιάνουν όσο πετούν. Οι γονείς, για να ταΐσουν τα μικρά τους, ετοιμάζουν σβόλους – “κεφτεδάκια” – καθένας από τους οποίους αποτελείται από περισσότερα από 50 έντομα! Σκεφτείτε, λοιπόν, πόσο βοηθούν τα χελιδόνια να μην “πνιγούμε” στα έντομα.

Πόσα είδη υπάρχουν;

Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 80 είδη χελιδονιών παγκοσμίως. Στη χώρα μας συναντάμε 5 είδη, με το πιο συνηθισμένο να είναι το Σταβλοχελίδονο (Barn swallow, Hirundo rustica). Τα χελιδόνια διαφέρουν ως προς διάφορα χαρακτηριστικά τους από είδος σε είδος, π.χ. στο σχήμα, στο χρώμα, στον τρόπο με τον οποίο χτίζουν τις φωλιές τους, το μέρος όπου τα συναντά κανείς.

Πώς φτιάχνουν τις φωλιές τους;

Οι φωλιές των περισσότερων ειδών χελιδονιών είναι πλίθινες και στρωμένες εσωτερικά με ένα στρώμα από πούπουλα, πάνω στο οποίο μεγαλώνουν τα μικρά τους. Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, τόσο το αρσενικό όσο και το θηλυκό της οικογένειας συμμετέχουν στο χτίσιμο της φωλιάς, μαζεύοντας λάσπη από κάποιο σχετικά κοντινό σημείο και μεταφέροντάς τη στο σημείο της επιλογής τους. Το χτίσιμο μιας φωλιάς απαιτεί 700-1500 σβόλους και ολοκληρώνεται σε διάστημα 8-18 ημερών. Μπορείτε να φανταστείτε, λοιπόν, πόσο κοπιάζουν για να την κατασκευάσουν! Μια φωλιά μπορεί να κρατήσει και να χρησιμοποιείται για πολλά χρόνια. Λαμβάνοντας υπόψη ότι περίπου 10 μικρά χελιδονάκια έρχονται στον κόσμο και μεγαλώνουν στη φωλιά κάθε χρόνο, φανταστείτε πόσες γενιές χελιδονιών μπορούν να μεγαλώσουν σε μία μόνο φωλιά!

Μην καταστρέφετε τις φωλιές που αποτελούν καταφύγιο για τα χελιδόνια και τα μικρά τους. Αν λερώνουν την αυλή ή το μπαλκόνι σας, μπορείτε να τοποθετήσετε κάτω απ’ τη φωλιά μια ξύλινη πλάκα – ή μια γλάστρα, εξασφαλίζοντας εξαιρετικής ποιότητας λίπασμα για τα φυτά τους.

Αν επιθυμείτε να βοηθήσετε τα Σπιτοχελίδονα (ή Λευκοχελίδονα, Delichon urbicum) που δυσκολεύονται να βρουν αρκετή λάσπη μέσα στον αστικό ιστό, χτίζοντάς τους μια τεχνητή φωλιά, εδώ μπορείτε να βρείτε τις οδηγίες.

Πώς αλλιώς μπορούμε να τα βοηθήσουμε;

Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία προτείνει τα εξής:

-Φτιάχνουμε και τοποθετούμε ταΐστρες και ποτίστρες

-Προσέχουμε και δε ρυπαίνουμε τους ανοιχτούς χώρους που επισκεπτόμαστε

-Οργανώνουμε εθελοντικές δράσεις καθαρισμού των κοντινών μας πάρκων

-Φτιάχνουμε φωλιές και τις τοποθετούμε σε σημεία όπου οι άνθρωποι δεν έχουν εύκολη πρόσβαση

-Προσπαθούμε να κάνουμε το σχολείο ή την αυλή του σπιτιού μας όσο πιο φιλόξενη για τα μικρά πουλιά

-Ενημερώνουμε τους φίλους και την οικογένεια μας για τα προβλήματα αυτά και τους τρόπους αντιμετώπισής τους

Τι είναι τα “χελιδονίσματα”;

Τα χελιδόνια κατέχουν εξέχουσα θέση στην παράδοση της χώρας μας. Τα χελιδονίσματα είναι ένα έθιμο που παραδοσιακά λάμβανε χώρα την πρώτη Μαρτίου, αποτελώντας συνέχεια από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς που τραγουδιόνταν τότε, βάσει του αρχαιοελληνικού ημερολογίου. Πρόκειται για την εξής συνήθεια: τη μέρα εκείνη, τα μικρά παιδιά γυρνούν τα σπίτια της γειτονιάς με ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού στα χέρια, τραγουδώντας για την άφιξη της άνοιξης και την επιστροφή των χελιδονιών.

Μετά την έλευση του Χριστιανισμού, προστέθηκαν αναφορές με χριστιανικό περιεχόμενο στους στίχους, και το έθιμο επιβίωσε κατά τη διάρκεια του βυζαντινού πολιτισμού και της Τουρκοκρατίας, φτάνοντας μέχρι τους νεότερους χρόνους.

Μπορείτε να βρείτε στίχους από “χελιδονίσματα” από διάφορες περιοχές της Ελλάδας εδώ.

Αν ενδιαφέρεστε να γιορτάσετε τον ερχομό των χελιδονιών με έναν πιο σύγχρονο τρόπο, μπορείτε να λάβετε μέρος στον 17ο Αττικό Αγώνα Παρατήρησης Πουλιών της Ελληνική Ορνιθολογικής Εταιρείας που θα πραγματοποιηθεί στις 12-13 Απριλίου του 2024.