Το επάγγελμα του δασκάλου θα έπρεπε να χαίρει μεγαλύτερου σεβασμού από αυτόν που γνωρίζει σήμερα.

Δεν μιλάω για έναν σεβασμό που επιβάλλεται στους μαθητές και πιο πολύ φόβο θυμίζει, αλλά για μια ηθική και υλική αναγνώριση της σημασίας του έργου τους από την κοινωνία. Η διδασκαλία που χαρακτηρίζεται από μεταδοτικότητα, υπομονή, και πίστη στις ικανότητες του μαθητή, δεν θα έπρεπε να υποτιμάται, καθώς μέσω της παιδείας προοδεύουν οι κοινωνίες κι εμείς οι άνθρωποι (ως επί το πλείστον) δεν καταλήγουμε να τρωγόμαστε μεταξύ μας.

Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν αρκετά άτομα με το “ταλέντο” ή την ικανότητα να μεταδώσουν γνώση στους μαθητές, τουλάχιστον στο ζωικό βασίλειο. Ενώ αναγνωρίζουμε και καταγράφουμε τη χρήση διαφορετικών μορφών επικοινωνίας μεταξύ ζώων και πτηνών, στη στεριά, στον αέρα, ή στη θάλασσα, δεν παρατηρούμε συχνά κάποιο ζώο να διδάσκει ένα άλλο σχετικά με κάποιας μορφής δεξιότητα. Η συστηματική μετάδοση γνώσεων αποτελεί κυρίως ανθρώπινο γνώρισμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ζώα-δάσκαλοι στη φύση.

Οι βιολόγοι έχουν καταλήξει σε έναν συγκεκριμένο ορισμό για το τι σημαίνει ζώο-δάσκαλος: Πρόκειται για ένα ζώο που αλλάζει τη συμπεριφορά του μπροστά στον μαθητή του, χωρίς άμεσο όφελος για τον εαυτό του, και ο μαθητής πρέπει να δείξει ότι έχει αποκομίσει γνώσεις και δεξιότητες, όπως εξηγεί η Lisa Rapaport, οικολόγος συμπεριφορίστρια στο Πανεπιστήμιο Clemson στις ΗΠΑ.

Ας δούμε κάποια πολύ ενδιαφέροντα παραδείγματα ζώων που διδάσκουν άλλα ζώα:

Σταδιακή μάθηση και γευσιγνωσία

Οι σουρικάτες της υποσαχάριας Αφρικής ζουν σε ομάδες περίπου 30 ατόμων. Η λειτουργία αυτών των ομάδων βασίζεται στη διδασκαλία των μικρών από τους γονείς τους και άλλους ενήλικους βοηθούς.

Οι σουρικάτες τρέφονται με διάφορα είδη σκορπιών, αλλά είναι απαραίτητο να μάθουν τα μικρά να χειρίζονται το φαγητό τους προσεχτικά ώστε να μην πεθάνουν από ένα δηλητηριώδες τσίμπημα. Γι’ αυτό, στην αρχή, οι γονείς παραδίδουν το γεύμα ήδη νεκρό στα νεογέννητα. Καθώς μεγαλώνουν τα μικρά, οι δάσκαλοι-σουρικάτες σταδιακά κάνουν το μάθημα πιο δύσκολο. Για παράδειγμα, δίνουν στους μαθητές σκορπιούς από τους οποίους έχουν αφαιρέσει το κεντρί ώστε να μην εγκυμονούν κάποιο κίνδυνο. Στη συνέχεια, όσο τα μικρά αποκτούν δεξιότητες και αυτοπεποίθηση σχετικά με τον χειρισμό του φαγητού τους, οι δάσκαλοι τους φέρνουν όλο και πιο αρτιμελείς σκορπιούς, μέχρι οι μαθητές να φτάσουν στο σημείο να αφαιρούν οι ίδιοι το κεντρί και να σκοτώνουν μόνοι τους το γεύμα τους.

Ο χρόνος της διδασκαλίας που θα μπορούσε να έχει αφιερωθεί σε άλλου είδους δραστηριότητες δεν πάει χαμένος, καθώς η διατήρηση της ασφάλειας όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους της ομάδας εξασφαλίζει τη συνέχιση των οικογενειακών γονιδίων.

Αντίστοιχη μέθοδο ακολουθούν και τα χρυσά λιοντάρια Ταμαρίν, που δεν είναι λιοντάρια αλλά πίθηκοι. Οι τροφοσυλλέκτες πίθηκοι χρειάζεται να μάθουν στα μικρά τους πώς να πιάνουν θηράματα (βατράχους, σαύρες, φρούτα και έντομα) χωρίς να κινδυνεύουν να τσιμπηθούν ή να δαγκωθούν από αυτά. Έτσι, οι γονείς ξεκινούν φωνάζοντας στα μικρά τους “έλα να το πάρεις” αφού τους έχουν βρει την κατάλληλη τροφή, και σταδιακά τα εισάγουν σε πιο δύσκολες “πίστες” συλλογής τροφής. Μάλιστα, οι ενήλικοι Ταμαρίν φαίνεται να γνωρίζουν τι έχουν δοκιμάσει και τι όχι τα παιδιά τους όταν τους προσφέρουν κάποιο νέο φαγητό.

Μαθήματα μουσικής από κούνια

Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που βάζουν στο έμβρυο να ακούγει Βιβάλντι πριν ακόμα γεννηθεί. Οι μικροσκοπικοί Αυστραλιανοί τρυποφράχτες τραγουδούν στα αυγά τους ακόμα και 30 φορές την ώρα, μαθαίνοντας στα μικρά τον μυστικό μουσικό κωδικό που αντιστοιχεί σε κάθε μητέρα. Αφού βγουν από τα αυγά, τα μικρά θα χρησιμοποιούν αυτόν τον σκοπό για να ζητήσουν φαγητό από τη μαμά και τον μπαμπά, ο οποίος τον μαθαίνει επίσης.

Τα μικρά μαθαίνουν τον σκοπό που τους τραγουδάει η εκάστοτε μαμά, και δεν τον κατανοούν με γενετικό τρόπο, όπως απέδειξε η βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Flinders στην Αυστραλία, Sonia Kleindorfer. Στα πλαίσια της έρευνάς της, αντικατέστησε τα αυγά από διαφορετικές φωλιές μεταξύ τους, και ανακάλυψε ότι τα μικρά παρήγαγαν τον σκοπό που τους τραγουδούσε η ανάδοχη μητέρα.

Για ποιο λόγο το κάνουν αυτό οι θηλυκοί τρυποφράχτες; Οι κούκοι συχνά παρατούν τα αυγά τους σε φωλιές τρυποφραχτών ώστε να μη χρειάζεται να κλωσσούν και να μεγαλώνουν οι ίδιοι τα μικρά τους. Με τη βοήθεια του ειδικού σκοπού, οι γονείς τρυποφράχτες γνωρίζουν πώς να μην χάνουν πολύτιμο χρόνο και τροφή ταΐζοντας τα μικρά που δεν είναι δικά τους.

Σκυταλοδρομία μεταξύ φίλων

Όταν ένα μυρμήγκι βρίσκει μία νέα πηγή τροφής ή μια νέα τοποθεσία για το χτίσιμο φωλιάς, καθοδηγεί εκεί κάποιο άλλο μυρμήγκι, χρησιμοποιώντας μια τεχνική που μοιάζει με σκυταλοδρομία. Το μυρμήγκι που γνωρίζει τον δρόμο καθοδηγεί το μαθητευόμενο στη διαδρομή, κάνοντας διαλείμματα για να του δώσει την ευκαιρία να απομνημονεύσει κάθε σημείο αναφοράς απ’ το οποίο περνούν.

Το μυρμήγκι-δάσκαλος βασίζεται στην ανατροφοδότηση που λαμβάνει από τον μαθητή σχετικά με το αν έμαθε το μάθημά του. Ο μαθητής επιβεβαιώνει τον δάσκαλο ακουμπώντας τον με την κεραία του.

Ο Nigel Franks, επίτιμος καθηγητής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Bristol στην Αγγλία, συν-συνέγραψε μια έρευνα σχετικά με αυτή τη συμπεριφορά των μυρμηγκιών το 2006. Επρόκειτο για την πρώτη δημοσιευμένη καταγραφή διδασκαλίας από ζώο σε ζώο.

“Το μυρμήγκι που διδάσκει εντάσσει ένα ακόμη άτομο στη διαδικασία της συμφωνίας για μια πολύ καλύτερη τοποθεσία φωλιάς. Αυτό θα ωφελήσει όλα τα μυρμήγκια της αποικίας και θα τα βοηθήσει να περάσουν τα γονίδιά τους με μεγαλύτερη αφθονία στην επόμενη γενιά,” είπε ο Franks.

Με πληροφορίες από National Geographic