Στο σχολείο μας μάθαιναν για τις αλκυονίδες μέρες που έρχονται τον χειμώνα, καθώς και για τους μύθους που εξηγούν την ονομασία τους.

Εσείς θυμάστε τι ακριβώς συμβαίνει κατά τις αλκυονίδες μέρες, και ποιοι είναι οι μύθοι που τις περιβάλλουν; Τι γνωρίζετε, ακόμα, για το ομώνυμο πτηνό;

Τι συμβαίνει τις αλκυονίδες μέρες;

Οι αλκυονίδες μέρες λαμβάνουν χώρα κατά το διάστημα από 15 Δεκεμβρίου έως 15 Φεβρουαρίου, αλλά είναι πιο συχνές μεταξύ 16-31 Ιανουαρίου. Πρόκειται για τις μέρες εκείνες του χειμώνα κατά τις οποίες υποχωρούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα και επικρατεί καλός καιρός με ήλιο, χωρίς συννεφιά και ανέμους. Οι μέρες αυτές συχνά χαρακτηρίζονται από θερμοκρασίες που θεωρούνται υψηλές για την εποχή.

Από πού πήραν το όνομά τους;

Οι αλκυονίδες μέρες πήραν το όνομά τους από το θαλάσσιο αποδημητικό πτηνό Αλκυόνη, ή από τον ομώνυμο αστέρα που φέρει το όνομα του πτηνού. Κατά τις αλκυονίδες μέρες, ο αστέρας Αλκυών των Πλειάδων μεσουρανεί τις απογευματινές ώρες. Επομένως, τις νύχτες του Ιανουαρίου βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο (ζενίθ) του ουράνιου θόλου. Οι ημέρες κατά τις οποίες ο αστέρας είναι ορατός στο ψηλότερο σημείο του θόλου ονομάστηκαν αλκυονίδες.

Τι συμβαίνει από μετεωρολογικής άποψης τις αλκυονίδες μέρες;

Κατά τις αλκυονίδες μέρες, οι βαρομετρικές πιέσεις μεταξύ της Νότιας και της Βόρειας Ευρώπης εξισώνονται. Λόγω του γεωγραφικού πλάτους της Ελλάδας, λείπουν οι άνεμοι και παρατηρείται έντονη ηλιοφάνεια, ακόμα και σε περιπτώσεις όπου επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες.

Κάποιες χρονιές, όπως το 1947, δεν παρατηρήθηκαν καθόλου αλκυονίδες μέρες. Γενικά, η διάρκειά τους και οι ημερομηνίες κατά τις οποίες παρατηρούνται είναι ασταθείς.

Ποιοι μύθοι κρύβονται πίσω από την ονομασία;

Υπάρχουν διάφοροι αρχαιοελληνικοί μύθοι που επιχειρούν να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό. Ο πιο δημοφιλής από αυτούς διηγείται την ιστορία της Αλκυόνης, της πανέμορφης κόρης του Αιόλου που ήταν παντρεμένη με τον Κήυκα. Ο γάμος τους ήταν τόσο επιτυχημένος που ένιωθαν σαν θεοί. Ο Δίας ήθελε να τους τιμωρήσει για την έπαρσή τους, κι έτσι βύθισε το καράβι του Κύηκα και τον άφησε να πνιγεί (ή τον μεταμόρφωσε σε πτηνό, σύμφωνα με άλλη εκδοχή). Η Αλκυόνη έπεσε τότε σε βαρύ πένθος. Ο Δίας την λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε ένα πανέμορφο θαλασσοπούλι, το οποίο θα ζούσε με την εξής τιμωρία: θα γεννούσε τα αυγά του τον χειμώνα, με αποτέλεσμα συχνά να καταστρέφονται από τα ορμητικά κύματα που έσκαγαν πάνω στα βράχια. Ο Δίας τη λυπήθηκε ξανά και, αφού παρακάλεσε το θεό Ήλιο, της παραχώρησε δύο εβδομάδες μέσα στον χειμώνα κατά τις οποίες έπαυαν οι άνεμοι και έκανε ζέστη, ώστε να μπορεί να κλωσάει τα αυγά της.

Σε μια άλλη εκδοχή του μύθου, ο Δίας μεταμόρφωσε την Αλκυόνη σε πτηνό μετά την αυτοκτονία της, η οποία έλαβε χώρα μετά το θάνατο του Κήυκα. Λέγεται, ακόμα, ότι η Αλκυόνη κι ο Κύηκας αυτοαποκαλούνταν Δίας και Ήρα, κάτι που προκάλεσε την οργή του πατέρα των θεών.

Το πτηνό Αλκυόνη

Το πτηνό του μύθου διατηρεί το όνομά του από αρχαιοτάτων χρόνων, αλλά αποκαλείται και ψαροπούλι ή θαλασσοπούλι. Πρόκειται για ένα θαλάσσιο αποδημητικό πτηνό που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 18 εκατοστά. Έχει μικρό σώμα με λεπτά πόδια και δυσανάλογα μεγάλο κεφάλι. Το ράμφος του είναι μακρύ και μυτερό, και το φτέρωμά του χαρακτηρίζεται από έντονα, ιδιαίτερα χρώματα, όπως το πετρόλ και το πορτοκαλί.

Η αλκυόνη είναι άγριο πτηνό που φτάνει στην Ελλάδα στο τέλος του καλοκαιριού και μένει μέχρι τον Μάρτιο. Ζει στις όχθες των ποταμών και των λιμνών, και σε ακτές θαλασσών και τρέφεται με ψάρια, μικρά καρκινοειδή, και έντομα. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί σημαντικά ο ρυθμός αναπαραγωγής των πτηνών αυτών, καθιστώντας απαραίτητη τη λήψη μέτρων για την προστασία του είδους.

Ας δούμε κάποια fun facts για τις αλκυόνες:

1. Είναι εύκολο να ξεχωρίσει κανείς το θηλυκό από το αρσενικό

Παρότι το φτέρωμά τους είναι το ίδιο, οι αρσενικές αλκυόνες έχουν κατάμαυρα ράμφη, ενώ το κάτω μέρους του ράμφους των θηλυκών είναι καστανοκόκκινο.

2. Έχουν ένα τρίτο βλέφαρο που προστατεύει τα μάτια τους στο νερό

Οι αλκυόνες έχουν εξαιρετική όραση που τους επιτρέπει να εντοπίσουν ένα ψάρι κάτω από την επιφάνεια του νερού. Η παρουσία ενός τρίτου βλεφάρου προστατεύει την επιφάνεια των ματιών τους όσο βρίσκονται στο νερό, και οι μύες του προσώπου και του λαιμού τους μειώνουν την ισχύ της πρόσκρουσης όταν βουτούν.

3. Καταπίνουν ολόκληρο το θήραμά τους

Αφού πιάσουν το θήραμά τους και βγουν απ’ το νερό, επιστρέφουν στην κούρνια τους, όπου το καθηλώνουν χτυπώντας το σε ένα κλαδί ή σε κάποιο άλλο σκληρό αντικείμενο, πριν το καταπιούν ολόκληρο. Στη συνέχεια, “βγάζουν” τα μη χωνεμένα οστά και λέπια.

4. Λίγα μικρά τα καταφέρνουν

Το γεγονός αυτό μπορεί να είχε επηρεάσει τους διάφορους μύθους που αναφέρονταν στο χαμό των αυγών της αλκυόνης. Οι γονείς πρέπει να πιάνουν ψάρια συγκεκριμένου μεγέθους για μα μικρά τους, και να κρατούν το ψάρι απ’ την ουρά ενώ το σπρώχνουν με το κεφάλι στα στόματα των μικρών. Μετά από ένα μήνα, τα μικρά φεύγουν από τη φωλιά και οι γονείς χωρίζουν. Δυστυχώς, τα περισσότερα μικρά της αλκυόνης δεν τα καταφέρνουν, καθώς δυσκολεύονται ιδιαίτερα να μάθουν να βουτούν στο νερό και να πιάνουν αρκετή τροφή. Παρόλα αυτά, αν επιβιώσουν, τα πτηνά αυτά μπορούν να ζήσουν ακόμα και για δεκαπέντε χρόνια.

5. Βυθίζουν το ένα το άλλο κάτω απ’ το νερό κατά τη διάρκεια τσακωμών

Όσο δεν ζευγαρώνουν, οι αλκυόνες είναι μοναχικά πτηνά που δένονται ιδιαίτερα με τις κούρνιες τους, τις οποίες προστατεύουν από τους εισβολείς. Αν δυο πουλιά καταλήξουν να τσακώνονται, προσπαθούν να πνίξουν το ένα το άλλο κρατώντας το κεφάλι του κάτω απ’ το νερό.